Thêm quyền lợi cho người tham gia BHXH tự nguyện

Sắp tới đây, người tham gia BHXH tự nguyện sẽ có thêm nhiều lựa chọn khi Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐ-TB-XH) vừa có đề xuất bổ sung 3 gói BHXH tự nguyện mới bên cạnh chế độ BHXH tự nguyện hiện hành.

Ba gói tự nguyện ngắn hạn

Bộ LĐ-TB-XH vừa có tờ trình Chính phủ về việc thực hiện thí điểm 3 gói BHXH tự nguyện ngắn hạn và linh hoạt. Thứ nhất là gói BHXH tự nguyện hiện hành bổ sung chế độ thai sản. Đề xuất về gói này được thiết kế trên cơ sở của chính sách BHXH tự nguyện hiện hành (chế độ hưu trí và tử tuất) bổ sung quyền lợi về thai sản khi người lao động (NLĐ) sinh con. NLĐ khi tham gia sẽ được hưởng chế độ nếu đủ điều kiện đóng BHXH tự nguyện từ đủ 12 tháng trở lên và không được nhận BHXH một lần. Thứ hai là gói BHXH tự nguyện hiện hành bổ sung chế độ ốm đau. Gói BHXH tự nguyện này được thiết kế trên cơ sở của chính sách BHXH tự nguyện hiện hành (chế độ hưu trí và tử tuất) bổ sung quyền lợi được hưởng khi NLĐ gặp rủi ro ốm đau (tối đa 30 ngày trong 1 năm) với điều kiện NLĐ đang đóng BHXH tự nguyện và không được nhận BHXH một lần. Thứ ba là gói BHXH tự nguyện hiện hành bổ sung chế độ trợ cấp gia đình, trẻ em. Gói này được thiết kế trên cơ sở của chính sách BHXH tự nguyện hiện hành (chế độ hưu trí và tử tuất) bổ sung quyền lợi được hưởng khi NLĐ tham gia BHXH tự nguyện có con dưới 6 tuổi (được hưởng trợ cấp hằng tháng bằng 350.000 đồng/con cho đến khi con đủ 6 tuổi) với điều kiện NLĐ đang đóng BHXH tự nguyện và không được nhận BHXH một lần.

Chính sách BHXH tự nguyện chưa hấp dẫn lao động tự do Ảnh: HOÀNG TRIỀU

Đánh giá về ưu điểm của gói BHXH tự nguyện hiện hành bổ sung chế độ thai sản, Bộ LĐ-TB-XH cho rằng có thể thu hút sự tham gia của nhóm NLĐ đang trong độ tuổi sinh đẻ, NLĐ có nhiều nguy cơ gặp rủi ro ốm đau, đáp ứng được một phần nhu cầu trước mắt, gia tăng tính hấp dẫn của chính sách BHXH tự nguyện... Ông Trần Hải Nam, Phó Vụ trưởng Vụ BHXH (Bộ LĐ-TB-XH), cho biết 2008 là năm đầu tiên triển khai chính sách BHXH tự nguyện chỉ có 6.100 người đăng ký tham gia. Đến năm 2018, có khoảng 270.000 người tham gia BHXH tự nguyện và đến tháng 11-2019, số người tham gia BHXH đạt khoảng 500.000 người (chiếm khoảng 0,9% so với lực lượng lao động trong độ tuổi). BHXH Việt Nam với nhóm tham gia BHXH tự nguyện, số thu tăng 1,7 lần từ 743 tỉ đồng năm 2014 lên 1.271 tỉ đồng năm 2018.

BHXH tự nguyện chưa hấp dẫn

Theo các chuyên gia, chế độ BHXH tự nguyện đã giúp cho những NLĐ tự do, tự tạo việc làm có thu nhập ổn định được tham gia BHXH để an hưởng tuổi già bằng lương hưu. Tuy nhiên, sau nhiều năm triển khai chính sách ưu việt này vẫn chưa đạt hiệu quả mong đợi.

Ông Đinh Duy Hùng, Phó trưởng Ban Thu - BHXH Việt Nam, cho rằng quá trình triển khai mở rộng đối tượng người tham gia BHXH tự nguyện gặp không ít khó khăn. Mức đóng BHXH tự nguyện 2019 bằng 22% mức thu nhập do mình lựa chọn. Mức thu nhập tháng làm căn cứ đóng thấp nhất bằng mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn (700.000 đồng) và cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở (27.800.000 đồng). Như vậy, mức đóng BHXH tự nguyện thấp nhất là 154.000 đồng/tháng và mức đóng cao nhất là 6.116.000 đồng/tháng. Tuy nhiên, với nhiều người ở nhiều khu vực, mức đóng này còn là khoản đáng kể so với thu nhập của họ. Ngoài ra, sức hấp dẫn của BHXH tự nguyện còn thấp vì chỉ có 2 chế độ hưu trí và tử tuất, trong khi thời gian đóng tới 20 năm mới được hưởng lương hưu.

Từng không ít lần phân tích nguyên nhân dẫn tới số người tham gia BHXH tự nguyện còn thấp, ông Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội, cho rằng nguyên nhân đầu tiên là do chính sách BHXH tự nguyện chưa hấp dẫn đối với người dân. Họ thường so sánh, BHXH bắt buộc có 5 chế độ nhưng BHXH tự nguyện chỉ có 2 chế độ là hưu trí và tử tuất. Tuy nhiên, hầu hết người dân chưa biết, hưởng 5 chế độ vì người tham gia phải đóng tiền cho 5 chế độ, hưởng 2 chế độ vì người tham gia chỉ đóng tiền cho 2 chế độ. Khác biệt cơ bản này đã tạo ra sự khập khiễng, so sánh, làm giảm tính hấp dẫn của BHXH tự nguyện. Quy định về điều kiện thời gian đóng BHXH để được hưởng lương hưu khá khắt khe (phải đủ 20 năm) dẫn đến tình trạng nhiều người có thời gian đóng BHXH dài, thậm chí gần đủ 20 năm nhưng vẫn rời khỏi hệ thống bằng việc hưởng BHXH một lần mà không đóng tiếp để hưởng lương hưu. Ông Lợi đề xuất bên cạnh việc tăng mức hỗ trợ, bổ sung chế độ thai sản và ốm đau vào chính sách này để tăng tính hấp dẫn.

Để mở rộng diện bao phủ BHXH tự nguyện, mới đây, BHXH Việt Nam đã có văn bản kiến nghị Bộ LĐ-TB-XH sớm điều chỉnh quy định giảm điều kiện về thời gian đóng BHXH tự nguyện để hưởng lương hưu xuống 15 năm và tiến tới còn 10 năm thay vì quy định 20 năm như hiện hành. Bởi theo đánh giá của BHXH Việt Nam, hiện nay, mức hỗ trợ đóng BHXH tự nguyện của nhà nước còn hạn chế, điều kiện về thời gian đóng BHXH tự nguyện để hưởng lương hưu còn dài, làm giảm tính hấp dẫn.