Vẫn khó xử lý doanh nghiệp nợ bảo hiểm, vì sao?

Thống kê của BHXH Việt Nam cho thấy cả nước có đến 50% số lượng doanh nghiệp (DN) chưa tham gia BHXH người lao động (NLĐ). Đáng lo hơn cả là rất nhiều DN nợ bảo hiểm với số nợ lớn. Các hướng dẫn áp dụng điều 214, 215, 216 về xử lý gian lận, trốn đóng BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) của Bộ Luật Hình sự là cơ sở pháp lý để xử lý các vụ việc vi phạm pháp luật trong lĩnh vực bảo hiểm. Tuy nhiên trong thời gian qua, vẫn có rất ít DN vi phạm bị xử lý.

Rất ít doanh nghiệp bị khởi tố

Theo ông Đào Việt Ánh, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam, tình trạng trục lợi quỹ, trốn đóng, nợ đọng BHXH, BHYT, BHTN kéo dài và ngày càng phức tạp, tinh vi hơn. Tính đến tháng 10-2020, các đơn vị, DN trên cả nước còn nợ BHXH, BHYT, BHTN… với tổng số tiền là 21.685 tỉ đồng, chiếm 5,4% số phải thu, tăng 0,5% so với cùng kỳ năm 2019. "Với chức năng được giao, trong 2 năm thực hiện điều 214, 215, 216 của Bộ Luật Hình sự và Nghị quyết 05/2019/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao, ngành BHXH Việt Nam đã tích cực tham gia kiến nghị khởi tố các đơn vị vi phạm pháp luật BHXH, BHYT nhưng vẫn có rất ít đơn vị bị xử lý" - ông Đào Việt Ánh thông tin.

Tại hội nghị trực tuyến tập huấn công tác tham gia tố tụng hình sự đối với các hành vi vi phạm pháp luật BHXH, BHYT, BHTN do BHXH Việt Nam vừa tổ chức, đại diện Vụ Pháp chế (BHXH Việt Nam) cho biết sau khi Bộ Luật Hình sự năm 2015 có hiệu lực thi hành, BHXH nhiều địa phương đã tham mưu cho UBND tỉnh, thành phố quan tâm chỉ đạo tăng cường thực hiện công tác thu, phát triển đối tượng và giảm nợ đọng BHXH, BHYT. Từ tháng 9-2019, khi Nghị quyết số 05/2019/NQ-HĐTP hướng dẫn áp dụng điều 214 về tội gian lận BHXH, BHTN, điều 215 về tội gian lận BHYT và điều 216 về tội trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN cho NLĐ của Bộ Luật Hình sự có hiệu lực thi hành, BHXH các tỉnh, thành phố đã tích cực, chủ động triển khai thực hiện, đặc biệt sau khi có hướng dẫn của BHXH Việt Nam về lập hồ sơ kiến nghị khởi tố. Tính đến tháng 10-2020, cơ quan BHXH đã kiến nghị khởi tố hơn 300 vụ thuộc lĩnh vực bảo hiểm, trong đó đã có 4 vụ khởi tố theo điều 214. Đến thời điểm hiện tại, ngoài 4 vụ việc đã có quyết định khởi tố theo điều 214 về tội gian lận BHXH, BHTN, thì hiện chưa có vụ việc nào bị khởi tố theo điều 215 về tội gian lận BHYT và điều 216 về tội trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN" - đại diện BHXH Việt Nam cho biết.

Cán bộ LĐLĐ quận Bình Tân, TP HCM hướng dẫn thủ tục khởi kiện cho người lao động. Ảnh: CAO HƯỜNG

Khó xác định hành vi vi phạm

Nói về những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn tổ chức thực hiện xử lý các vi phạm về BHXH, đại diện một số địa phương cho biết hầu hết đều bị "tắc" trong việc xác định hành vi vi phạm và thu thập tài liệu. Đó là việc cơ quan công an xác định hành vi chậm đóng chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm do không có yếu tố gian dối hoặc thủ đoạn khác. Hay số tiền tính lãi thời gian chậm đóng có được tính làm căn cứ kiến nghị khởi tố hay không? Đối với hành vi chậm đóng mà đơn vị sử dụng lao động đã kê khai đầy đủ số người, số tiền phải đóng nhưng không đóng (lý do phía đơn vị đưa ra là do khó khăn trong sản xuất kinh doanh, không có thủ đoạn gian dối), cơ quan điều tra có ý kiến "đơn vị nợ do khó khăn, đề nghị khởi kiện vụ án dân sự theo quy định pháp luật"… sẽ xử lý như thế nào?

Đại diện BHXH TP HCM cho rằng việc cơ quan công an yêu cầu BHXH cung cấp số liệu hồ sơ như hợp đồng lao động, bảng lương… khi tiếp nhận hồ sơ xử lý là những yêu cầu mà phía cơ quan BHXH rất khó có thể đáp ứng. Gỡ vướng trong việc xác định hành vi vi phạm, đại diện Bộ Công an cho rằng các hành vi vi phạm trong điều 216 hiện đang bị nhầm lẫn hoặc khó xác định, do có tính chất cố ý và vô ý. Do đó, để thực hiện hiệu quả công tác tố tụng ban đầu, phía cơ quan BHXH cần nắm rõ thông tin, trao đổi với phía cơ quan công an và chính quyền địa phương để nắm bắt tình hình DN, từ đó có quyết định đúng khi chuyển hồ sơ sang công an. "Hiện nay, các DN nợ đọng rất nhiều, nếu cơ quan BHXH chuyển hết thì cơ quan công an sẽ bị áp lực do nhân sự còn mỏng. Vì vậy, giải pháp ban đầu là trao đổi thông tin, phân loại từng đơn vị nợ đọng để có hình thức răn đe. Nếu đơn vị nào cố tình vi phạm sẽ chuyển hồ sơ để khởi tố" - đại diện Bộ Công an chia sẻ.