Đề xuất lập Toà án chuyên biệt tại TPHCM, Thẩm phán có thể là người nước ngoài

Chiều 4-12, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Văn Quảng đã trình bày Tờ trình dự án Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế.

Theo đó, tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, đã thông qua Nghị quyết số 222/2025/QH15 về việc thành lập Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam đặt tại TPHCM, TP Đà Nẵng.

Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế là một cấu thành và là một điều kiện quan trọng để Trung tâm tài chính quốc tế hoạt động hiệu quả, đảm bảo niềm tin của nhà đầu tư.

Dự thảo luật quy định về nhiệm vụ, quyền hạn; tổ chức bộ máy; thẩm quyền, trình tự, thủ tục tố tụng; thi hành bản án, quyết định; Thẩm phán, Thư ký Tòa án, người đại diện của các bên; bảo đảm hoạt động của Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế (Tòa án chuyên biệt).

Luật tuân theo 9 nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Tòa án chuyên biệt, gồm: Độc lập theo thẩm quyền xét xử; Thẩm phán xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; Bảo đảm quyền bình đẳng trước pháp luật và Tòa án; Giải quyết vụ việc công bằng, minh bạch, vô tư, khách quan, nhanh chóng, hiệu quả; Chế độ xét xử sơ thẩm, phúc thẩm được bảo đảm; Thực hiện tranh tụng trong xét xử; Thủ tục tố tụng linh hoạt, đặc thù theo chuẩn mực và thông lệ quốc tế; Tòa án xét xử công khai, trừ trường hợp xét xử kín theo quy định của pháp luật; Bảo đảm quyền tự định đoạt của các bên.

Về áp dụng pháp luật tại Tòa án chuyên biệt, dự thảo quy định thủ tục tố tụng cơ bản để giải quyết vụ việc tại Tòa án; trình tự, thủ tục tố tụng cụ thể sẽ được quy định chi tiết trong Bộ Quy tắc tố tụng của Tòa án chuyên biệt.

Quy định các bên được thỏa thuận lựa chọn áp dụng pháp luật nước ngoài, tập quán thương mại quốc tế, điều ước quốc tế mà Việt Nam chưa là thành viên để giải quyết tranh chấp khi có ít nhất một bên là cá nhân, tổ chức nước ngoài.

Tờ trình nêu rõ thành lập 1 Tòa án chuyên biệt tại TPHCM, có thẩm quyền giải quyết đối với các tranh chấp, yêu cầu phát sinh tại Trung tâm tài chính quốc tế cả ở TPHCM và TP Đà Nẵng.

Cơ cấu tổ chức của Tòa án chuyên biệt gồm: Tòa Sơ thẩm; Tòa Phúc thẩm; Bộ máy giúp việc. Tòa án chuyên biệt có Chánh án, Phó Chánh án, Chánh tòa, Phó Chánh tòa, Thẩm phán, Thư ký Tòa án, công chức khác và người lao động.

Thẩm phán tại Tòa án chuyên biệt có thể là người nước ngoài

Thẩm phán Tòa án chuyên biệt được Chủ tịch nước bổ nhiệm từ những nguồn gồm: Người nước ngoài; Công dân Việt Nam là công chức, luật sư, trọng tài viên, giảng viên đại học, nhà khoa học, chuyên gia; Thẩm phán Tòa án nhân dân.

Đối với Thẩm phán là người nước ngoài, Thẩm phán Việt Nam từ nguồn chuyên gia, luật sư sẽ làm việc tại Tòa án chuyên biệt theo chế độ hợp đồng và được trả thù lao theo vụ việc tham gia xét xử, giải quyết.

Tòa án chuyên biệt có thẩm quyền giải quyết các vụ việc phát sinh giữa thành viên Trung tâm tài chính quốc tế với nhau hoặc giữa thành viên Trung tâm tài chính quốc tế với cơ quan, tổ chức, cá nhân khác không phải là thành viên Trung tâm tài chính quốc tế tại Điều 12 dự thảo Luật.

Đối với tranh chấp có liên quan đến lợi ích công cộng, lợi ích Nhà nước, nếu nhà đầu tư khởi kiện sẽ được giải quyết tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền theo quy định của pháp luật tố tụng hiện hành. Dự thảo luật không quy định Viện kiểm sát tham gia kiểm sát hoạt động tư pháp tại Tòa án chuyên biệt.

Về thành phần xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, tờ trình nêu rõ: Xét xử sơ thẩm bằng một Thẩm phán, không có Hội thẩm nhân dân. Trường hợp vụ án phức tạp, Chánh án Tòa án chuyên biệt quyết định xét xử sơ thẩm bằng Hội đồng gồm ba Thẩm phán. Việc xét xử phúc thẩm bằng Hội đồng gồm ba Thẩm phán.

Trình bày báo cáo thẩm tra, ông Hoàng Thanh Tùng, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội cho biết, Ủy ban tán thành sự cần thiết ban hành Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế.

Cơ quan thẩm tra đánh giá dự án luật có một số nội dung liên quan đến các nguyên tắc hiến định về thực hiện quyền tư pháp cần được hiểu và áp dụng linh hoạt phù hợp với yêu cầu đặc thù của Tòa án chuyên biệt, là một Tòa án thuộc hệ thống TAND nhưng mô hình tổ chức và hoạt động có nhiều đặc thù riêng để phù hợp với thông lệ quốc tế.

Cơ quan thẩm tra cũng nhất trí với quy định của dự thảo Luật về thành lập Tòa án chuyên biệt đặt tại TPHCM; cơ cấu tổ chức của Tòa án có Tòa sơ thẩm, Tòa phúc thẩm và bộ máy giúp việc; các quy định về Thẩm phán và Thư ký Tòa án chuyên biệt; về thẩm quyền của Tòa án và tiếng nói, chữ viết dùng trước Tòa án chuyên biệt; chi phí hợp lý cho luật sư và các quy định khác có liên quan.

Về áp dụng pháp luật tại Tòa án chuyên biệt, Uỷ ban tán thành với quy định tại khoản 1 Điều 5 của dự thảo luật và nhận thấy, đây là một nội dung then chốt và phù hợp với thực tiễn hoạt động của Tòa án thuộc các Trung tâm tài chính quốc tế trên thế giới.

Về áp dụng pháp luật nội dung, Uỷ ban nhận thấy, điểm cốt lõi của thông luật và pháp luật thương mại quốc tế là nguyên tắc Tự do thỏa thuận lựa chọn luật, theo đó sự lựa chọn của các bên về nguyên tắc phải được ưu tiên tuyệt đối, đứng đầu trong mọi thứ tự áp dụng.

Tuy nhiên, việc dự thảo luật tách lựa chọn pháp luật Việt Nam khỏi nguyên tắc chung về thỏa thuận lựa chọn luật tại điểm a khoản 2 Điều 5 đã làm phân mảnh nguyên tắc cốt lõi này, dẫn đến sự thiếu logic trong việc thiết lập quy tắc xung đột pháp luật và khó hiểu đối với các bên tranh chấp quốc tế. Do đó, đề nghị Cơ quan trình nghiên cứu, thiết kế lại điều khoản nêu trên.