Gốc hay góc con người?

Trong kho tàng tục ngữ Việt Nam, câu "Cái răng, cái tóc là gốc con người" từ lâu đã được xem như một lời nhắc nhở đầy hình ảnh về việc giữ gìn và chăm sóc ngoại hình bản thân mỗi người. Tuy nhiên, khi tra cứu trên Google, không ít người giật mình khi thấy phiên bản "Cái răng, cái tóc là góc con người" lại xuất hiện nhiều hơn: khoảng 49.800 kết quả so với 16.900 kết quả của "gốc con người". Sự chênh lệch này đặt ra một câu hỏi thú vị: gốc hay góc mới là cách viết đúng?

Đây không chỉ là vấn đề chính tả, mà còn là câu chuyện về cách hiểu, về ngữ nghĩa và cả quan niệm văn hóa của người Việt xưa nay đối với hình thức và bản chất con người.

Một số từ điển và nhà nghiên cứu ngôn ngữ đã ghi nhận phiên bản "góc con người". Chẳng hạn, trong "Từ điển tục ngữ Việt" của Nguyễn Đức Dương, câu này được hiểu: "Hàm răng và mái tóc là hai thứ có thể tôn thêm vẻ đẹp của mỗi người (đặc biệt là nữ giới)". Nhà văn Đỗ Phấn cũng cho rằng đây là cách người xưa đề cao vẻ đẹp ngoại hình, đặc biệt là răng và tóc, đến mức chỉ cần nhìn vào đó là có thể đánh giá được nhan sắc, thậm chí cả tính cách.

Từ điển của Nguyễn Lân cũng giải thích tương tự: "Ý nói: Bộ mặt xấu hay đẹp phần lớn là răng có đều đặn, sạch sẽ không và tóc có chải tử tế không".

Theo cách hiểu này, răng và tóc được xem như một "góc" - tức một phần nhỏ, một yếu tố trong tổng thể hình thức con người. Cách lý giải này không sai nhưng lại thiếu chiều sâu văn hóa và triết lý truyền thống mà người Việt gửi gắm trong câu tục ngữ.

Trái với cách hiểu "góc", từ "gốc" mang ý nghĩa sâu xa hơn. "Gốc" là cội rễ, nền tảng, là phần quan trọng nhất làm nên bản chất của một sự vật hay con người.

Trong "Việt Nam Tự điển" (1970), câu tục ngữ này được giải thích như sau: "Con người từ sợi tóc, cái răng đến tấm thân đều do cha mẹ sinh thành, vô cớ không được phá hoại hay liều lĩnh để hư hại. Hàm răng và búi tóc là hai món chính làm tăng vẻ đẹp của con người".

Cách hiểu này không chỉ dừng lại ở hình thức, mà còn nhấn mạnh đến truyền thống "tôn trọng thân thể" - một giá trị đạo đức cốt lõi trong văn hóa Á Đông. Theo đó, răng và tóc là những phần được thừa hưởng từ cha mẹ, cần được gìn giữ như một phần của đạo hiếu.

Không chỉ là biểu hiện thẩm mỹ, răng và tóc còn là tấm gương phản chiếu sức khỏe nội tạng và tinh thần của một người.

Trong y học cổ truyền, răng được coi là "phần dư của xương", liên quan mật thiết đến thận và tủy. Tóc thì là "phần dư của huyết", phản ánh tình trạng khí huyết và can thận. Người có răng chắc, tóc khỏe thường được xem là người có thể chất tốt, nội tạng vững vàng. Ngược lại, răng lung lay, tóc rụng nhiều, bạc sớm có thể là dấu hiệu của bệnh lý hoặc suy nhược cơ thể.

Y học hiện đại cũng đồng thuận với điều này. Tóc và răng là những "chỉ báo thầm lặng" của sức khỏe: thiếu dinh dưỡng, rối loạn nội tiết, bệnh lý tuyến giáp… đều có thể biểu hiện qua tóc và răng. Vì thế, việc chăm sóc răng tóc không chỉ để làm đẹp, mà còn là một phần thiết yếu của lối sống lành mạnh và tự trọng.

Trở lại với câu hỏi ban đầu: "góc" hay "gốc" mới đúng?

Nếu hiểu theo nghĩa "góc" - tức một phần nhỏ trong tổng thể - thì răng và tóc chỉ là yếu tố phụ, không phản ánh được bản chất. Nhưng nếu hiểu theo nghĩa "gốc" - tức nền tảng, cội rễ - thì răng và tóc chính là biểu tượng cho sức khỏe, nhân cách, văn hóa và cả đạo lý của một con người.

Trong ngôn ngữ Việt, "gốc" luôn mang sắc thái sâu hơn, bền vững hơn: gốc cây, gốc rễ, gốc tích, gốc gác… Tất cả đều nói đến nền tảng tạo nên sự sống, sự phát triển hoặc bản chất của một sự vật. Vì vậy, "gốc con người" là cách nói đầy đủ, đúng đắn và giàu giá trị văn hóa hơn cả.

Câu tục ngữ "Cái răng, cái tóc là gốc con người" vì thế không chỉ là lời khuyên giữ gìn hình thức bên ngoài, mà còn là một triết lý sống. Nó nhắc nhở mỗi người phải biết chăm sóc bản thân, giữ gìn sức khỏe, tôn trọng hình thể do cha mẹ sinh thành và luôn nhớ rằng từ những điều nhỏ nhất như răng và tóc, người ta có thể đánh giá được ý thức, nhân cách và cả khí chất của một con người.