Hành trình trở thành "đặc khu giảm nhựa"

Những năm gần đây, Côn Đảo đã trở thành điểm đến hấp dẫn của du khách trong và ngoài nước song cũng kéo theo lượng rác thải nhựa gia tăng nhanh chóng, tạo áp lực lớn lên môi trường biển và hệ sinh thái vốn mong manh của quần đảo. Trước thực trạng này, chính quyền đặc khu đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm giảm thiểu rác thải nhựa.

Mỗi người dân là một "đại sứ" môi trường

Những ngày đầu tháng 8-2025, chị Nguyễn Thị Loan (phường Vĩnh Hội, TP HCM) cùng gia đình chọn Côn Đảo làm điểm dừng chân cho kỳ nghỉ dưỡng. Ngay khi đặt chân đến đảo, chị đã ấn tượng bởi bầu không khí trong lành, bờ biển sạch bóng rác và cảm giác yên bình hiếm có.

Lưu trú tại Marina Bay Côn Đảo, chị Loan bất ngờ hơn khi biết khách sạn hoàn toàn không sử dụng đồ nhựa dùng một lần. Nước uống trong phòng được đựng trong chai thủy tinh, ống hút làm từ giấy, bộ đồ dùng cá nhân được làm bằng những vật liệu thân thiện với môi trường.

Không riêng khách sạn mà ở chợ, quán ăn... tại Côn Đảo, việc hạn chế túi ni-lông, ống hút nhựa, chai nhựa đã trở nên rất phổ biến. "Cách làm này khiến tôi cảm nhận rõ thông điệp về du lịch xanh tại đây" - chị Loan nhận xét.

Năm 2022, UBND huyện Côn Đảo (nay là đặc khu Côn Đảo) ký cam kết với Tổ chức Quốc tế về bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam (WWF-Việt Nam), chính thức trở thành địa phương thứ 9 trong mạng lưới "Đô thị giảm nhựa". Mục tiêu là không còn rác thải nhựa trong thiên nhiên, giảm 30% lượng nhựa thất thoát ra môi trường so với năm 2020. Địa phương cũng ban hành kế hoạch hành động đồng bộ đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030, quy định không sử dụng nhựa dùng một lần tại các di tích, khu du lịch, cơ quan công quyền...

Những nỗ lực bền bỉ đã mang lại kết quả rõ rệt. Chỉ sau hơn 3 năm, 95% tiểu thương ở Côn Đảo không dùng túi ni-lông khó phân hủy; 145/145 cơ sở lưu trú cam kết giảm sử dụng sản phẩm nhựa; mô hình "Giỏ lễ xanh" được triển khai tại Nghĩa trang Hàng Dương và các khu di tích. Địa phương cũng xây dựng "trường học không rác thải nhựa", "vườn thuốc nam phủ xanh điểm rác"; cắt giảm 6,7 tấn mút xốp trong dịch vụ và xử lý 50 tấn rác tại chỗ thông qua tái chế.

Nhiều mô hình xanh cũng đã lan tỏa mạnh mẽ, như "căng tin không nhựa" trong trường học, câu lạc bộ xanh, các cuộc thi tái chế, dạy phân loại rác từ bậc tiểu học; sáng kiến biến rác hữu cơ thành phân compost; tái sử dụng banner cũ thành túi xách. Các chiến dịch bảo vệ đại dương được duy trì thường xuyên, bao gồm thu gom rác tại rạn san hô, bãi biển, giải cứu sinh vật mắc "lưới ma"...

Người dân Côn Đảo chính là lực lượng tiên phong tuyên truyền, lan tỏa thông điệp giảm rác thải nhựa. Không chỉ phân loại rác tại nguồn, hạn chế sử dụng túi ni-lông và đồ nhựa một lần, nhiều hộ gia đình còn tích cực nhắc nhở du khách, bạn bè cùng thực hiện.

"Nhiều khách bất ngờ khi chúng tôi không bán đồ mang về, không dùng ống hút nhựa mà thay bằng ống tre... nhưng khi nghe giải thích, họ ủng hộ ngay. Có khách về đất liền đã nhắn tin cảm ơn vì được truyền cảm hứng sống xanh" - anh Trần Văn Lợi, chủ quán ăn ở Côn Đảo, kể.

Xử lý hơn 100.000 tấn rác tồn đọng

Song hành với nỗ lực xử lý rác tại nguồn, Côn Đảo còn phải giải "bài toán" nan giải là hàng trăm ngàn tấn rác tồn đọng nhiều năm.

Bãi Nhát từ lâu đã trở thành "điểm nóng" ô nhiễm khi mỗi ngày phát sinh 12-15 tấn rác sinh hoạt nhưng lại thiếu nhà máy xử lý đúng chuẩn. Phần lớn rác bị nén, chất đống ngoài trời, không qua xử lý triệt để, tạo thành những "núi rác" bốc mùi nồng nặc, len lỏi vào đất, nước và không khí. Sau hơn 20 năm, hơn 100.000 tấn rác vẫn nằm đó, như một vết sẹo môi trường khổng lồ, ám ảnh cả người dân địa phương lẫn du khách.

Trước tình trạng đó, UBND đặc khu Côn Đảo đã giao Ban Quản lý dự án Đầu tư xây dựng và Phát triển quỹ đất ký hợp đồng với liên danh doanh nghiệp để triển khai dự án Nhà máy Xử lý rác tại Bãi Nhát, áp dụng công nghệ đốt tại chỗ. UBND đặc khu Côn Đảo cho biết công trình hiện cơ bản hoàn thành, toàn bộ thủ tục pháp lý, hợp đồng, bảo lãnh ngân hàng và tạm ứng kinh phí đã được hoàn tất. Nhà thầu đang tinh chỉnh hệ thống, dự kiến vận hành chính thức vào tháng 8 này.

Theo ông Phan Trọng Hiền, Chủ tịch UBND đặc khu Côn Đảo, khi nhà máy vận hành chính thức, lượng rác tồn đọng tại Bãi Nhát sẽ được xử lý trong vòng 11 tháng. Song song đó, địa phương cũng đã thu hồi, bàn giao 1,92 ha đất sạch cho dự án Nhà máy Xử lý rác thải Côn Đảo với công suất thiết kế đến năm 2030 đạt 36 tấn/ngày. Sở Nông nghiệp và Môi trường TP HCM đã có ý kiến về hồ sơ đề nghị thực hiện dự án này.

Trong khi chờ nhà máy xử lý rác đi vào vận hành, việc phân loại rác vẫn được duy trì tại các điểm tập kết. Theo báo cáo, mỗi ngày, Côn Đảo thu được 1,26 tấn rác tái chế (5,7%), 4,19 tấn rác thực phẩm (19,04%) và 16,55 tấn rác còn lại (74,26%). Rác tái chế được vận chuyển về đất liền để thanh lý, tái chế; một phần rác thực phẩm được tận dụng trong mô hình kinh tế tuần hoàn; số còn lại được lưu trữ chờ xử lý bằng công nghệ đốt.

Đặc khu Côn Đảo đã đặt ra kế hoạch rõ ràng nhằm bảo đảm sự phát triển bền vững. Theo đó, mỗi năm, 100% lượng chất thải rắn sinh hoạt sẽ được thu gom và xử lý triệt để, đồng thời toàn bộ chất thải y tế cũng phải được xử lý an toàn, đúng quy chuẩn. Địa phương đặt mục tiêu đến năm 2028, tỉ lệ hộ dân thực hiện phân loại rác tại nguồn đạt 90% và sẽ đạt mức tuyệt đối 100% vào năm 2030.

Song song đó, Côn Đảo yêu cầu 100% doanh nghiệp mới đăng ký đầu tư phải thực hiện đầy đủ các thủ tục môi trường theo đúng quy định, bảo đảm mọi hoạt động sản xuất - kinh doanh đều tuân thủ tiêu chuẩn xanh. 

ĐƠN VỊ ĐỒNG HÀNH