"Hộ chiếu xanh" cho gạo Việt

Tuy nhiên, xuất khẩu gạo - một ngành xuất khẩu chủ lực - lại đối mặt nhiều khó khăn, thách thức khiến kim ngạch năm 2025 có thể thấp hơn mục tiêu 5,7 tỉ USD.

Năm 2025, không chỉ giá xuất khẩu bình quân giảm so với năm ngoái do Philippines tạm ngừng nhập, gạo Việt còn phải cạnh tranh gay gắt với Ấn Độ và một số nước xuất khẩu gạo mới nổi… Sang năm 2026, xuất khẩu gạo của nước ta được dự báo tiếp tục khó khăn khi 2 thị trường lớn là Philippines và Indonesia đồng loạt điều chỉnh chính sách theo hướng giảm nhập để tăng cường tự chủ lương thực. Đây không còn là rủi ro ngắn hạn mà là "phép thử" với ngành hàng lúa gạo Việt Nam trong bối cảnh mới.

Các nước nhập khẩu gạo yêu cầu ngày càng cao về truy xuất nguồn gốc, an toàn thực phẩm và thương hiệu. Gạo Việt phải cạnh tranh mạnh mẽ với gạo Thái Lan, Pakistan, đặc biệt là Ấn Độ sau khi nước này mở rộng cửa thị trường xuất khẩu gạo sau thời gian hạn chế. Lợi thế về giá đang thu hẹp, trong khi biên lợi nhuận của doanh nghiệp xuất khẩu ngày càng mỏng, thị trường gạo toàn cầu biến động khó lường…

Cơ chế điều hành nặng tính hành chính, thời điểm mở - đóng "van" nhập khẩu khó đoán, khiến rủi ro hợp đồng và chi phí tuân thủ gia tăng. Các thị trường chủ lực có xu hướng co lại, trong khi yêu cầu về chất lượng và tiêu chuẩn lại tăng lên. Năm 2026 vì thế dự báo sẽ là một năm khó khăn, thách thức đối với gạo Việt xuất khẩu.

Từ góc độ kinh tế, có thể thấy thứ hạng một cường quốc xuất khẩu gạo không quan trọng bằng cách thức duy trì vị thế trong một trật tự thương mại đang thay đổi. Nếu tiếp tục dựa vào lợi thế số lượng và giá rẻ, gạo Việt dễ tổn thương trước những điều chỉnh chính sách từ bên ngoài. Gạo Việt xuất khẩu bây giờ cần chuyển sang cạnh tranh bằng chất lượng, xây dựng niềm tin tiêu dùng với thương hiệu và độ tin cậy.

Trong bối cảnh đó, Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL cần được nhìn nhận như một trụ đỡ. Khi vùng nguyên liệu được chuẩn hóa, doanh nghiệp xuất khẩu có điều kiện đáp ứng tốt hơn các yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường nhập khẩu gạo.

Khi gạo không còn được nhìn nhận đơn thuần là hàng hóa số lượng lớn mà gắn với yêu cầu chất lượng, sự minh bạch nguồn gốc và an toàn, "hộ chiếu xanh" không chỉ giúp gạo Việt đi qua các hàng rào kỹ thuật mà còn nâng cao quyền thương lượng trên thị trường. Trong ngắn hạn, để ứng phó khó khăn, thách thức, việc điều hành xuất khẩu cần linh hoạt và chủ động hơn; theo sát diễn biến chính sách tại các thị trường trọng điểm, tăng cường kênh đối thoại song phương, nhằm giảm rủi ro cho doanh nghiệp.

Về dài hạn, ngành hàng lúa gạo cần một chiến lược tái cấu trúc toàn diện hơn. Liên kết chuỗi nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp cần được xây dựng trên cơ sở lợi ích hài hòa và chia sẻ rủi ro. Nhà nước giữ vai trò kiến tạo thể chế và định hướng, trong khi thị trường đảm nhận chức năng phân bổ nguồn lực.

Việc xây dựng thương hiệu gạo quốc gia cần gắn chặt với vùng sản xuất và tiêu chuẩn xanh, được bảo chứng bằng chất lượng ổn định. Đa dạng hóa thị trường và phát triển các sản phẩm giá trị gia tăng từ gạo là hướng đi tất yếu để giảm phụ thuộc một vài thị trường lớn và thoát khỏi mô hình xuất khẩu chủ yếu dựa vào việc "bán thô".

Nếu kiên trì chú trọng chất lượng bền vững với "hộ chiếu xanh", gạo Việt không chỉ giữ được vị thế trên bản đồ xuất khẩu thế giới mà còn mang lại giá trị thực chất hơn cho nông dân và nền kinh tế.