Học để thi, hay thi để học?

"Trời ơi, sao lại đăng ký toàn trường ngoài Hà Nội vậy?", tôi bất ngờ. Cháu nghé mắt vào màn hình laptop: "Ủa, con đâu có muốn học ngoài Hà Nội!". Thì ra, cháu tưởng ĐHQG Hà Nội có các trường thành viên ở phía Nam, nên sau khi nhập mã trường và mã ngành rồi thì bấm xác nhận mà chẳng biết nếu trúng tuyển sẽ học ở đâu. Mà cháu nào phải ở vùng sâu vùng xa, thiếu thốn thông tin quá mức, chỉ có điều không được ai tư vấn kỹ; ba mẹ, người nhà cháu cũng mù tịt.

Tôi tra soát điểm thi tốt nghiệp THPT của cháu, hỏi kỹ một lần nữa về NV chọn ngành, chọn trường, thống nhất lấy tổ hợp 3 môn có tổng điểm cao nhất rồi đăng ký lại. Trước đó, cháu đăng ký sai 6/8 trường hợp. Hôm đó còn 1 tuần nữa cổng của Bộ GD-ĐT sẽ đóng (17 giờ 00 ngày 28-7).

Sáng 28-7, chúng tôi tiếp nhận một số phản ánh của phụ huynh, bạn đọc rằng bây giờ kiểm tra mới "ngớ" ra là hàng loạt ngành/ trường mà học sinh đã đăng ký NV năm 2025 này không (hoặc chưa) xét tuyển những tổ hợp mới, tổ hợp "lạ", như: D72 (văn, khoa học tự nhiên, tiếng Anh), X74 và C20 (văn, địa, giáo dục kinh tế - pháp luật), X78 và D66 (văn, giáo dục kinh tế - pháp luật, tiếng Anh)..., nếu không kịp điều chỉnh trên cổng thì "sập hầm".

Giật mình rà soát lại thì thấy trường hợp cháu tôi cũng giống như vậy, nguy cơ rớt ĐH toàn diện là nhãn tiền! Để điều chỉnh, việc đầu tiên và rất nhọc nhằn là dò trường nào, ngành nào có xét tuyển những tổ hợp mới, lạ; tiếp theo là xem điểm chuẩn năm 2024 để đem so với sức học (điểm số) của thí sinh xem có tương đương hay không, thì mới dám đăng ký.

Nhưng mà bi kịch xảy đến, 2025 là năm đầu tiên bậc ĐH xét tuyển những tổ hợp mới, lạ - theo Chương trình giáo dục phổ thông mới 2018, thì lấy đâu ra điểm chuẩn năm ngoái mà so!? Quả là chuyện này khá bất cập và thiếu công bằng.

Thí sinh đã chọn môn học, chọn môn thi, chọn tổ hợp điểm để đăng ký xét tuyển, đến khi ứng thí thì cơ hội rất hẹp, đã vậy trường công lập hầu như không xét, trường ngoài công lập cũng không lấy nhiều (các tổ hợp mới) mà học phí lại cao, thành gánh nặng của những gia đình khó khăn. Đúng là rối, chắc rằng phần đông phụ huynh, học sinh ở các vùng nông thôn, vùng sâu vùng xa, hải đảo, miền núi không thể nào nắm bắt nổi.

Qua chuyện này mới nhắc lại, việc học và thi dù đổi mới hoài vẫn chưa thông, chưa thật sự mới. Năm nay, 1,16 triệu thí sinh đã tốt nghiệp THPT, trong đó 311.000 em bỏ cơ hội vào ĐH, tương đương 26,8%. Trước đó, hàng loạt tỉnh - thành đã công bố tỉ lệ đỗ tốt nghiệp THPT, toàn trên 98% hoặc gần 100% cả. Trong khi đó, khoảng 4 năm qua, tỉ lệ thí sinh sử dụng điểm thi tốt nghiệp THPT để xét tuyển ĐH dao động chỉ 40%-50% thôi.

Theo Luật Giáo dục ĐH, các trường tự chủ tuyển sinh và hàng trăm trường đã đa dạng hình thức xét tuyển, tính điểm, thi cử rất khác nhau mấy năm nay rồi. Như vậy, phải trả lời được câu hỏi: Học để thi, hay thi để học? Và cần xem xét thấu đáo về mục đích, vai trò của kỳ thi tốt nghiệp THPT quốc gia đối với tương lai của học sinh và chất lượng nguồn nhân lực đất nước.

Giải pháp phải nhắm vào những vấn đề căn cốt, chẳng hạn: sách giáo khoa và chất lượng đào tạo giáo viên. "Một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa" đã đi vào thực tế hơn 6 năm qua nhưng vẫn còn đó không ít bất cập. Chất lượng sư phạm vẫn còn đặt dấu chấm hỏi khi mà tuyển sinh năm nay có nhiều tổ hợp môn mới, lạ khá tréo ngoe, chẳng hạn ngành sử lại không có môn sử (lấy toán, văn, địa - C04)!

Ngoài ra, nên quy hoạch lại hệ thống đào tạo ĐH. Mở trường ĐH nhiều quá, tuyển sinh ào ạt với điểm sàn lẫn điểm chuẩn cực thấp, trong khi đầu ra dễ dãi thì lãng phí vô cùng. Điều này giải thích vì sao số lượng cử nhân ĐH đang thất nghiệp rất lớn và tăng lên từng ngày. Chắc chắn Bộ GD-ĐT đã nhìn thấy vấn đề và sẽ sớm có giải pháp phù hợp.