Kỳ thi với mục tiêu kép

Kỳ thi tốt nghiệp THPT đầu tiên theo Chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 đã trôi qua, các trường ĐH sắp công bố điểm chuẩn trúng tuyển và các trường phổ thông lại đang tất bật chuẩn bị cho năm học mới. Giờ đây, chúng ta nên nhìn lại kỳ thi này để các năm sau có thể tổ chức tốt hơn, đáp ứng được yêu cầu và kỳ vọng của xã hội.

Việc tổ chức một kỳ thi quốc gia với mục tiêu kép - vừa công nhận tốt nghiệp THPT vừa xét tuyển ĐH - là hoàn toàn khả thi và đã được nhiều nước thực hiện hiệu quả. Dù vậy, một số ý kiến cho rằng chúng ta nên bỏ kỳ thi tốt nghiệp THPT vì không còn ý nghĩa do tỉ lệ đỗ quá cao. Song, việc bỏ kỳ thi tốt nghiệp THPT tập trung với đề chuẩn hóa có thể dẫn tới hậu quả khó lường về chất lượng GDPT, xa hơn là chất lượng nguồn nhân lực.

Nhiều nghiên cứu ở châu Âu cho thấy kỳ thi tốt nghiệp THPT tập trung và chuẩn hóa mang lại tác động tích cực, lâu dài đến chất lượng GDPT, hiệu quả học tập ở cấp cao hơn, kể cả năng suất lao động và thu nhập. Còn ở châu Á, cách đây khoảng 10 năm, Trung Quốc đã trao quyền cho địa phương tự quyết định việc tổ chức kỳ thi tốt nghiệp. Sau đó, các địa phương bỏ hẳn hoặc tổ chức thi không tập trung đều bị suy giảm nghiêm trọng chất lượng GDPT, buộc Trung Quốc phải tổ chức lại kỳ thi quốc gia này.

Tại Việt Nam, chất lượng đề thi tốt nghiệp THPT chưa bảo đảm chặt chẽ và khoa học. Đề thi thường không qua thử nghiệm, dẫn tới một số môn quá khó đối với nhiều thí sinh. Việc ra đề khó không phải là giải pháp duy nhất để phân hóa năng lực tư duy và xét tuyển ĐH, thậm chí còn gây áp lực không cần thiết với thí sinh và phụ huynh.

Việc bỏ thi tốt nghiệp THPT hoặc tổ chức thi thiếu hợp lý có thể gây ra tình trạng học lệch. Học sinh chỉ tập trung vào một số môn học thuộc tổ hợp xét tuyển ĐH, làm suy giảm năng lực toàn diện, thiếu hụt kiến thức nền tảng, ảnh hưởng trực tiếp tới chất lượng nguồn nhân lực sau GDPT.

Gần đây, Bộ GD-ĐT đã điều chỉnh tăng trọng số điểm học bạ lớp 12 lên tới 50% tổng điểm xét tốt nghiệp THPT. Tuy nhiên, giải pháp này gặp nhiều thách thức, như tính trung thực, khách quan của điểm số học bạ...

Để khắc phục những hạn chế và bảo đảm thực hiện hiệu quả mục tiêu kép - vừa công nhận tốt nghiệp THPT vừa xét tuyển ĐH, rất cần một số điều chỉnh.

Một là, duy trì kỳ thi tốt nghiệp THPT với đề thi được thiết kế theo hướng chuẩn hóa, khách quan và minh bạch; triển khai thí điểm kỹ lưỡng trước khi đưa vào sử dụng.

Hai là, tăng số môn thi bắt buộc của kỳ thi tốt nghiệp THPT, vừa nhằm hạn chế việc học lệch vừa tạo sự đa dạng, bảo đảm học sinh có nền tảng kiến thức toàn diện, phù hợp.

Ba là, đội ngũ chuyên gia ra đề thi phải có tính chuyên nghiệp cao; cần được tuyển chọn nghiêm ngặt và được đào tạo, cập nhật kiến thức liên tục.

Bốn là, áp dụng công nghệ tiên tiến quản lý dữ liệu học tập của học sinh sao cho điểm học bạ bảo đảm trung thực, khách quan khi đưa vào điểm xét tốt nghiệp.

Năm là, cần giám sát độc lập và đánh giá thường xuyên đối với chính sách thi cử, từ đó đưa ra những điều chỉnh kịp thời.

Kỳ thi tốt nghiệp THPT được thiết kế tốt không chỉ giúp bảo đảm chất lượng GDPT mà còn là nền tảng để tuyển sinh ĐH công bằng, hiệu quả. Vấn đề không phải là bỏ thi, mà là tổ chức thế nào để kỳ thi này vừa ý nghĩa vừa khả thi và bền vững, đồng thời cải cách triệt để việc thi cử để góp phần đổi mới toàn diện GD-ĐT, như Nghị quyết 29/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã yêu cầu.