Những mùa chim nay còn đâu!

Quê tôi là xã nằm gần biển trên cù lao An Hóa tại tỉnh Bến Tre, ở một vùng mà khi xưa mỗi năm có 6 tháng nước mặn. Từ sau Tết, nước cứ lợ lợ rồi mặn chát. Những cánh đồng bấy giờ chỉ còn trơ gốc rạ. Hồi xưa làm lúa giống cũ, cao giàn nên rạ cũng to và dài, dù qua mấy tháng, gốc đã rũ nhưng vẫn còn cao. Gốc rạ trở thành chỗ trú ngụ của những loài giáp xác nhỏ nên rất nhiều chim kéo về đây kiếm ăn.

"Đất lành, chim đậu"

Bấy giờ là mùa di trú. Không biết chim ở đâu bay về từng đàn. Trên ruộng lúc nào cũng có chim.

Lẫn trong những gốc rạ là loài ba kiến, nhỏ bằng nắm tay, lông màu xám, nghe nói thịt xào bầu rất ngọt. Chỗ ruộng nhiều nước một chút thì có cò, diệc, mỏ nhát…

Tôi vẫn nhớ mãi những con so đũa cổ dài ngoằng, chân mỏng như tăm nhang, màu hồng tươi, dáng liu khiu. Còn những con cò quắm thì đen thui, to gần bằng một con vịt. Những loài chim trắng có, xám có, đen có… thi nhau tìm thức ăn. Tự nhiên ở một vùng đất nghèo, người nghèo, sản vật cũng nghèo vậy mà có nhiều chim. Ba tôi nói, đất mình lành đó!

Phải, đất quê tôi ngày đó lành thiệt. Ruộng đồng được phù sa bồi đắp gần như quanh năm nên nhiều sở ruộng rất nhanh thành gò (đất ruộng được phù sa bồi quá nhiều và kéo dài nên ít ngập nước, đất trở nên cao hơn, cứng hơn); phù sa về cũng đem theo tôm cá đến sinh sôi. Nên đến mùa di trú, chim lại về từng đàn…

Đó là lúc vừa gặt lúa xong, khoảng cuối tháng 11 âm lịch, chim bắt đầu về. Tôi bắt đầu thấy người ta đi bắt chim. Họ mang lưới, sào tre, còn bắt ra sao tôi không biết.

Không hiểu sao tôi lại rất ghét những người bắt chim này. Lâu lâu có người ghé nhà xin nước uống, tôi ước chi ba mình đừng cho.

Hơn ba mươi năm trước, tôi vẫn còn là một đứa trẻ nhỏ, chỉ thấy chứ chưa biết nhiều… Vì vậy, tôi cũng muốn bắt chim nhưng chẳng biết bắt bằng cách nào. Làm được một cái ná giàn thun, tôi hì hục móc đất nắn thành những viên đạn nhỏ, phơi khô để đi bắn chim. Nhưng chưa bao giờ tôi bắn được con nào.

Chỉ đôi lần, vài con cò ma lạc cánh sao đó mắc vào lưới giăng vịt, thành ra tôi được món cò quay chảo, ngon ơi là ngon… Vậy mà lớn lên, đọc câu "Con cò mà đi ăn đêm/ Đậu phải cành mềm, lộn cổ xuống ao", tự nhiên tôi thấy thương con cò, thương phận cò…

Tiếng tao tác, rít rít gọi nhau thật vui tai; bóng trắng, bóng đen thoắt đậu thoắt bay thật vui mắt. Bây giờ nhớ lại thấy se lòng…Ảnh: tư liệu

Nhớ lại, thấy se lòng...

Cò vẫn hiện diện ở đồng ruộng quanh năm. Hết mùa di trú, các loài chim lạ đi hết thì cò vẫn bay trắng đồng. Cánh cò ở quê tôi không có mùa, cũng chẳng thấy ai đuổi bắt. Nhưng lần hồi, chúng đi đâu mất.

Cùng với cò, chim trích cũng chẳng còn. Đây là loài chim bay kém, thân cỡ con gà giò, chạy rất nhanh. Mùa cấy, chúng bắt đầu làm tổ trong ruộng lúa. Đi thăm ruộng, tôi chỉ ước sao tìm thấy một tổ trích, có năm - sáu cái trứng màu xanh nhạt, to hơn trứng cút, là được bữa trứng ngon lành, dù nhà tôi ngày nào cũng ăn trứng vịt.

Có người bày móc mồi vào lưỡi câu, đặt cạnh tổ trích để bắt con lớn. Tôi cũng thấy có người đã bắt được nhiều trích, xỏ xâu rồi xách tay hoặc quảy toòng teng. Nghe nói trích quay chảo với nước cốt dừa cũng rất ngon, thịt dai, xương giòn…, tôi cũng thèm! Nhưng tôi không nỡ bắt khi tìm thấy một ổ trích có mấy con non còn trụi lông, đang há mỏ đòi ăn.

Trích giờ cũng chẳng còn con nào. Những người trên dưới ba mươi tuổi hầu như không còn biết ba kiến, so đũa, diệc, cò quắm, cò ma… Chỉ còn vài con cò sót lại, loáng thoáng trắng một miền ký ức.

Ở quê tôi, bây giờ ít còn làm lúa. Người ta đào ao nuôi tôm sú, tôm thẻ, nuôi cua… Những cánh đồng thẳng cánh cò bay giờ loang lổ ao hồ, tiếng máy nổ chạy phành phạch, đường ruộng được xẻ thành đường ôtô, điện giăng giăng, đêm đêm sáng ánh đèn như phố thị… Cây lúa một vụ chỉ còn vài chỗ, cũng chẳng có tôm cá gì nên chim cò vắng bóng. Chợt nhớ lời của ba tôi, hay đất đã hết lành?

Hồi nhỏ đọc sách, thấy vùng Cà Mau, Bạc Liêu… có những sân chim, sao mà "đã" thế! Nhìn lại quê mình dù không có sân chim nhưng cũng có những mùa chim. Tiếng tao tác, rít rít gọi nhau thật vui tai. Bóng trắng, bóng đen thoắt đậu thoắt bay thật vui mắt.

Bây giờ nhớ lại thấy se lòng… Vẫn đất đó, quê đó mà không còn những gì thân thuộc nữa. Có lần dắt con về quê, chỉ cho con những cánh cò còn sót lại, tôi muốn nói nhiều hơn về những loài chim khác nhưng chợt nhớ ra, các loài chim kia chỉ còn mờ ảo trong ký ức, chính tôi còn thấy xa xăm, nói chi đến con mình? Tự nhiên tôi thấy các con tôi thiệt thòi quá!