Đề phòng ngộ độc C.botulinum cách nào?

Theo Ban Quản lý An toàn thực phẩm TP HCM, có nhiều thể bệnh nhưng thể ngộ độc thực phẩm do độc tố Clostridium botulinum (viết tắt C.botulinum) thường gặp nhất. Vi khuẩn C.botulinum có khả năng sống sót cao, nha bào của chúng (tồn tại trong đất, phân, bùn, trên động vật, hải sản, đồ hộp... nhiều tháng; có thể sống trong đồ hộp đã mở, thịt, cá hun khói... nhiều tuần). Trong điều kiện bảo quản lạnh và có môi trường kiềm thì vi khuẩn có thể sinh ra nhiều độc tố.

Môi trường kín là yếu tố nguy cơ hàng đầu

Các loại đồ hộp, thức ăn được chế biến, sản xuất, bảo quản không đạt tiêu chuẩn vệ sinh trong điều kiện yếm khí dễ bị nhiễm C.botulinum. Khi sử dụng đồ ăn, thức uống nhiễm C.botulinum đã sinh ra độc tố hoặc do ăn uống phải thực phẩm chứa nha bào C.botulinum khi vào đường tiêu hóa phát triển thành thể sinh dưỡng, sinh ra độc tố và gây bệnh.

Thời gian ủ bệnh thường ngắn, từ vài giờ tới 24 giờ (thức ăn có sẵn độc tố); 3 - 5 ngày (thức ăn có nha bào C.botulinum). Bệnh thường khởi phát đột ngột với biểu hiện buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy nhẹ hoặc nhiều lần; khô miệng, ăn uống kém, mệt mỏi toàn thân. Toàn phát có các triệu chứng nhìn mờ, nhìn đôi, giãn đồng tử, liệt mềm gây khó nuốt, khó nói, khó thở… Nếu nhiễm độc nặng có thể tử vong do liệt cơ hô hấp.

Bất cứ ai cũng đều có thể bị bệnh do C.botulinum. Trẻ em dưới 1 tuổi có tỉ lệ mắc cao hơn do sức đề kháng, miễn dịch thấp hơn và mẫn cảm hơn với độc tố của C.botulinum. Những người hay dùng đồ hộp, thực phẩm xông khói, thực phẩm lên men yếm khí; người làm nghề giết mổ, người lao động tiếp xúc với phân người và động vật nằm trong diện có nguy cơ cao.

Theo bác sĩ (BS) Trương Hữu Khanh, Trưởng Khoa Nhiễm - Thần kinh Bệnh viện Nhi Đồng 1 (TP HCM), môi trường kín là yếu tố nguy cơ hàng đầu, đó là lý do thứ gì trong hộp thì dễ "dính", cho dù đóng hộp sẵn hay mình tự cất vào hộp, vào hộc, gói kín... BS Khanh khuyên đối với đồ hộp, cách phòng tránh là phải mua đồ hộp có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng, đóng hộp đúng quy cách (ngộ độc này hay gặp ở sản phẩm đóng hộp tự phát), ngoài ra phải nghe ngóng xem sản phẩm mình mua về có trong danh sách bị thu hồi hay không.

Đối với đồ mua về nhà, quan trọng nhất là phải rửa sạch thức ăn trước khi bảo quản bằng cách bỏ vào hộp, hộc, gói, tủ lạnh... Trước khi ăn cũng phải rửa kỹ và đã rã đông rồi thì phải ăn hết, không cất ngược lại vào tủ lạnh vì có khi sẽ... cất theo cả vi khuẩn, không phải vi khuẩn này thì cũng vi khuẩn khác.

Bệnh nhân ngộ độc thực phẩm liên quan Pate Minh Chay điều trị tại Bệnh viện Chợ Rẫy (TP HCM) Ảnh: NGUYỄN THẠNH

Con dao hai lưỡi

Độc tố do vi khuẩn C.botulinum từng gây rất nhiều chùm ca ngộ độc "thảm họa" trên thế giới. Do đó, nó được ứng dụng trong y học với sự thận trọng cao bởi nguy cơ gây tác dụng phụ.

Khi những thông tin đầu tiên về C.botulinum trong sản phẩm "Pate Minh Chay" xuất hiện, trao đổi với phóng viên Báo Người Lao Động, TS-BS Nguyễn Văn Vĩnh Châu - Giám đốc Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TP HCM, nơi phát hiện 2 ca đầu tiên - cho biết tuy đây là lần đầu ghi nhận bệnh nhân ngộ độc vi khuẩn C.botulinum nhưng bản thân chất độc này khi sử dụng với liều rất thấp thì chính là botox thẩm mỹ. Botox xóa nếp nhăn chính bằng tác dụng gây liệt cơ của độc tố. Đó cũng là nguyên nhân người dùng quá liều sẽ bị tác dụng phụ liệt cơ kéo dài.

Theo một nghiên cứu công bố trên tạp chí khoa học Scientific Reports năm 2017, tác giả Jessical Pingel và nhóm cộng sự tại Trung tâm Khoa học thần kinh - Đại học Copenhaghen (Đan Mạch) đã ghi nhận nguyên liệu được dùng để chế ra botox hay các dược phẩm khác là độc tố botulinum nhóm A (BoNT/A), không phải nhóm B như chùm ca được phát hiện ở Việt Nam.

Nghiên cứu cho biết BoNT/A là độc tố sinh học đầu tiên được cấp phép điều trị ở người, bao gồm chứng loạn trương lực cổ tử cung, tiểu không kiểm soát, nứt hậu môn, một số rối loạn vận động, đau nửa đầu, phục hồi hàm dưới và nếp nhăn xương hàm, trong thẩm mỹ... Tuy nhiên, nghiên cứu cũng khẳng định tiêm BoNT/A liều cao có thể dẫn đến suy giảm chức năng cơ - xương và tổn thương một số cấu trúc trong cơ bắp. Nhóm nghiên cứu cũng cảnh báo về mức độ nguy hiểm của độc tố, dù ở dạng dùng trong y học nhưng chỉ 1 g chế phẩm tinh thể BoNT/A cũng có thể giết chết 1 triệu người.