Suy nghĩ về cái tâm trong vụ thầy hiệu trưởng bị phạt 7 năm tù

Bản án phúc thẩm và nhiều bài báo đã phân tích vụ án về vi phạm tố tụng và những vấn đề phải chứng minh trong vụ án hình sự dẫn đến việc phải hủy bản án sơ thẩm để điều tra lại theo điểm b, c khoản 1 Điều 358 BLTTHS do việc điều tra ở cấp sơ thẩm không đầy đủ mà cấp phúc thẩm không thể bổ sung được và có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong giai đoạn điều tra, truy tố. 

Điều tôi quan tâm trong vụ án này là việc áp dụng pháp luật đối với bị can và năng lực, cái tâm của những người tiến hành tố tụng ở giai đoạn sơ thẩm khi giải quyết một vụ án mà bị hủy cả về tố tụng, căn cứ buộc tội và xử lý vật chứng.

Chính sách hình sự của Nhà nước Việt Nam rất nhân văn, thể hiện ngay tại khoản 2 Điều 8 BLHS quy định về tội phạm: Những hành vi tuy có dấu hiệu của tội phạm nhưng tính chất nguy hiểm cho xã hội không đáng kể thì không phải là tội phạm và được xử lý bằng các biện pháp khác. 

Đồng thời, tại khoản 1 Điều 2 Luật Xử lý vi phạm hành chính giải thích: Vi phạm hành chính là hành vi có lỗi do cá nhân, tổ chức thực hiện, vi phạm quy định của pháp luật về quản lý nhà nước mà không phải là tội phạm và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt vi phạm hành chính và những vi phạm hành chính trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán độc lập đã được quy định cụ thể tại Nghị định 41/2018/NĐ-CP 12/3/2018 của Chính phủ, có hiệu lực từ ngày 01/5/2018.

Với những việc làm của thầy giáo Trần Văn Tâm thể hiện sự tâm huyết, tinh thần tiết kiệm, tránh lãng phí đối với nhà trường nhưng cũng cho thấy lỗ hổng trong việc trang bị kiến thức, nguyên tắc cơ bản về quản lý tài chính tại đơn vị cho những người trưởng thành từ nghiệp vụ chuyên môn được bổ nhiệm chức vụ lãnh đạo. 

Bản chất của vấn đề có lẽ xuất phất từ suy nghĩ đơn giản của thầy giáo Tâm là thầy không chiếm đoạt tài sản của nhà trường, việc mua hóa đơn để có chứng từ thanh toán đúng thủ tục. 

Và cũng chính từ suy nghĩ đơn giản ấy mà thầy đã không được áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự "Người phạm tội thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải" quy định tại điểm s khoản 1 Điều 51 BLHS.

Về số tiền chiếm đoạt đối với tội tham ô tài sản trong cấu thành cơ bản của BLHS 2015 có trị giá từ 2 triệu đồng đến dưới 100 triệu đồng hoặc dưới 2 triệu đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 2 năm đến 7 năm... vào thời điểm hiện nay theo tôi là thấp. 

Để pháp luật theo sát thực tế xã hội thì việc quy định các tội liên quan đến định lượng tài sản căn cứ mức lương cơ sở sẽ phù hợp hơn, có thể từ 10 lần lương cơ sở hoặc cao, thấp hơn tùy điều luật. 

Ví dụ: "1. Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản mà mình có trách nhiệm quản lý trị giá từ 10 lần đến dưới 50 lần lương cơ sở hoặc dưới 10 lần lương cơ sở nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì...". 

Việc ấn định số tiền cụ thể trong BLHS, như: khởi điểm tội trộm cắp, lừa đảo, tham ô... từ 2 triệu đồng, tội lạm dụng từ 4 triệu đồng, tội đánh bạc từ 5 triệu đồng, tội chiếm giữ trái phép tài sản từ 10 triệu đồng... qua thời gian tiền trượt giá sẽ không còn phù hợp.

Hiện nay, Bộ luật Hình sự có Tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự quy định tại Điều 201 quy định theo hướng này: 1. Người nào trong giao dịch dân sự mà cho vay với lãi suất gấp 5 lần trở lên của mức lãi suất cao nhất quy định trong Bộ luật Dân sự,...

Ngoài ra, vụ án này thể hiện sự bất cập của BLHS khi vừa quy định về định lượng vừa quy định về định khung tăng nặng "Phạm tội 02 lần trở lên" dẫn đến việc trị giá tài sản chiếm đoạt thấp nhưng lại chịu khung hình phạt nặng hơn (ngoài tội tham ô còn nhiều tội khác). 

Giả định trường hợp bị cáo thực hiện 01 lần hành vi tham ô 99.999.000 đồng thì phạm tội thuộc khoản 1 Điều 353 BLHS "bị phạt tù từ 2 năm đến 7 năm" nhưng trong vụ án này, mặc dù thầy giáo Tâm bị truy tố, xét xử về tội tham ô tài sản với số tiền 10.708.000 đồng nhưng do thực hiện 02 lần, lần 1 là 3.808.000 đồng, lần 2 là 6,9 triệu đồng (mỗi lần đều trên 2 triệu đồng) nên bị áp dụng theo điểm c khoản 2 Điều 353 BLHS với khung phạt tù từ 07 năm đến 15 năm. 

Trong khi đó, "Phạm tội 02 lần trở lên" cũng đã được quy định là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự tại điểm g khoản 1 Điều 52 BLHS.

Về việc tạm giam bị can, Điều 119 BLTTHS quy định: "Tạm giam có thể áp dụng đối với bị can, bị cáo về tội đặc biệt nghiêm trọng, tội rất nghiêm trọng"; đối với tội nghiêm trọng, tội ít nghiêm trọng thì có thể áp dụng khi có căn cứ xác định người đó thuộc một trong các trường hợp cụ thể theo luật định.

Điều 109 Bộ luật Tố tụng Hình sự quy định các biện pháp ngăn chặn có thể áp dụng trong giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử bao gồm: giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt, tạm giữ, tạm giam, bảo lĩnh, đặt tiền để bảo đảm, cấm đi khỏi nơi cư trú, tạm hoãn xuất cảnh, trong đó, tạm giam là biện pháp ngăn chặn nghiêm khắc nhất. 

Với nhân thân, hành vi thực hiện và hoàn cảnh sống của thầy giáo Tâm (hay trường hợp bị cáo Thái Khắc Thành trong vụ án nuôi, bán gà lôi trắng) nên chăng có sự xem xét, đánh giá việc áp dụng biện pháp tạm giam của các cơ quan tiến hành tố tụng trên cơ sở các quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự vì chế độ tạm giữ, tạm giam khác với việc thi hành phạt tù khi bản án đã có hiệu lực pháp luật.