"Tấm - Cám" phiên bản mới của Nhà hát Múa rối Thăng Long

Tối 23-11, Nhà hát Múa rối Thăng Long đã trình làng ban giám khảo, giới chuyên môn, khán giả tại Liên hoan Quốc tế Sân khấu thử nghiệm lần VI - năm 2025 tác phẩm múa rối "Tấm - Cám".

Tấm - Cám: Cảm xúc quen thuộc, hình thức mới

Không đơn thuần dựng lại một câu chuyện dân gian, vở rối đặt ra tham vọng thử nghiệm trên nhiều tầng ngôn ngữ sân khấu. Điểm nổi bật trước hết là việc đưa chất liệu hát chèo vào nghệ thuật rối, tạo nên một không gian giao thoa giữa hai loại hình truyền thống. 

Làn điệu chèo vừa như lớp trầm tích văn hóa, vừa là sợi dây dẫn khán giả đi vào thế giới cổ tích bằng cảm xúc quen thuộc nhưng được tái hiện bằng hình thức mới.

Không gian sân khấu cũng là một thử nghiệm đáng ghi nhận. Chỉ với một mảnh tre chủ đạo, các nghệ sĩ đã sáng tạo nên nhiều lớp không gian khác nhau: khi là cánh đồng, khi là khóm tre, lúc trở thành cây thị hay bệ đỡ cho những cảnh biến hóa huyền thoại trong câu chuyện vốn quen thuộc với công chúng, nhất là trẻ em về Tấm và Cám. 

Chất liệu tre nứa, gần gũi với làng quê Việt, đã là vật liệu tạo hình và là biểu tượng văn hóa – gợi nhớ đến tính bền bỉ, mộc mạc, và linh hồn của nông thôn Bắc Bộ. Tạo hình nhân vật rối cũng từ tre nứa đã tạo được một chuối liên kết trong sáng tạo sự để thử tìm ra hình thức mới trong dàn dựng rối.

Đặc biệt, âm nhạc và thiết kế âm thanh là điểm sáng rõ nét nhất của vở. Phần nhạc được xử lý chỉn chu, sáng tạo, kết hợp giữa giai điệu truyền thống với cấu trúc âm thanh hiện đại, tạo được không khí dân gian và mang chiều sâu cảm xúc, đủ sức nâng đỡ cảm xúc người xem trong những trường đoạn quan trọng của câu chuyện Tấm - Cám.

Tấm - Cám và những khoảng trống trong tinh thần thử nghiệm

Tuy nhiên, nếu nhìn ở góc độ sân khấu thử nghiệm, vở vẫn để lại một số tiếc nuối đáng suy ngẫm.

Trước hết là tính tương tác với khán giả – một yếu tố quan trọng trong xu hướng sân khấu đương đại chưa được khai thác. Vở diễn vẫn chủ yếu đi theo lối kể và minh họa truyền thống, có phần dài dòng và khuôn thước, khiến tiết tấu đôi lúc bị chậm, nhất là với đối tượng khán giả thiếu nhi – lực lượng khán giả chính của múa rối đã đến Nhà hát Phạm Thị Trân để xem cùng cha mẹ. 

Một số phụ huynh cho rằng vở quá dài, nhiều đoạn hát chèo chưa được xử lý thật hợp lý, dẫn đến dài dòng trong cách kể, mà điều đáng nói là nội dung của câu chuyện quá quen thuốc. Nếu được dàn dựng theo kiểu cắt lớp, xâu chuối những sự kiện chính và có góc nhìn mới của các nhân vật về tính phản biện của câu chuyện Tấm - Cám với con mắt khán giả đương đại, thì cách thử nghiệm sẽ đạt hiệu quả hơn.

Một số đoạn thiên về "kể lễ" nhiều hơn là tạo trải nghiệm, làm giảm đi sức sống sân khấu ở những khoảnh khắc lẽ ra cần sự bùng nổ cảm xúc. Trong bối cảnh một liên hoan dành cho các thử nghiệm, đây có thể là điểm mà ê-kíp cần tiếp tục khai phá: làm sao để câu chuyện cổ tích không chỉ được "kể lại", mà được "sống lại" thông qua tương tác, lựa chọn, và sự tham gia của người xem.

Về mỹ thuật rối, bên cạnh những con rối đẹp và gợi cảm, vẫn tồn tại một số tạo hình chưa đạt độ lung linh và huyền ảo, đặc biệt trong các cảnh mang tính siêu thực như biến thân, hóa thân, hay sự xuất hiện của ông Bụt. Ánh sáng, dù đã có nhiều cố gắng, đôi lúc vẫn chưa đủ để nâng đỡ những tạo hình này, khiến hiệu ứng thị giác chưa đạt tới độ thăng hoa cần thiết.

Hướng đến diện mạo mới hơn về con đường của múa rối đương đại

"Tấm Cám" của Nhà hát Múa rối Thăng Long, xét cho cùng, là một bước đi đáng trân trọng trên con đường tìm kiếm diện mạo mới cho nghệ thuật rối Việt Nam. Vở không chỉ đem lại một câu chuyện cổ tích cho thế hệ hôm nay, mà còn góp thêm một tiếng nói vào cuộc thảo luận rộng hơn: làm thế nào để múa rối – một loại hình truyền thống - không bị "đóng khung" trong quá khứ, mà tiếp tục sống động trong dòng chảy hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. 

Đó là điều mà ban tổ chức hướng đến. Ưu điểm từ kịch bản chuyển thể qua chất liệu chèo là sự tài hoa của tác giả, đã biến những mẫu đối đáp của các nhân vật thành những giai điệu chèo ngọt ngào, ngay cả chất thơ trong kịch rối cũng làm nên những da diết cho khán giả yêu nghệ thuật truyền thống.

Tuy nhiên, những điểm còn băn khoăn"chưa được" của vở diễn sẽ trở thành chất liệu quý cho các cuộc hội thảo, tọa đàm bên lề Liên hoan. Bởi thử nghiệm, tự thân nó, không phải là sự hoàn hảo, mà là quá trình đi tìm – đi sai – rồi đi tiếp, sẽ đúc kết một diện mạo mới trong xu thế hội nhập và hướng đến thành quả của Công nghiệp văn hóa ở nước ta.

Và ở hành trình đó, vở rối "Tấm Cám" đã kịp để lại một đề dẫn khá hay để trong cuộc tọa đàm ngày 26-11 tới đây sẽ là không gian tranh luận của nghệ sĩ trong nước và quốc tế.

Câu hỏi làm sao để ký ức dân gian vừa được gìn giữ, vừa được tái sinh trong ngôn ngữ sân khấu mới – không chỉ cho hôm nay, mà cho cả khán giả của ngày mai?