Thêm dư địa chính sách cho đầu tàu kinh tế

Việc Quốc hội đang xem xét sửa đổi, bổ sung một số điều Nghị quyết số 98/2023/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP HCM, thể hiện rõ nỗ lực của trung ương nhằm tháo gỡ rào cản thể chế và trao thêm dư địa chính sách cho thành phố đầu tàu, nhất là sau hợp nhất cùng Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu.

Những đề xuất mới như hoàn thiện khung pháp lý cho khu thương mại tự do (FTZ), mở rộng danh mục dự án ưu tiên thu hút nhà đầu tư chiến lược, cho phép sử dụng quỹ đất khai thác từ mô hình TOD để thanh toán dự án đường sắt đô thị, hay phân quyền mạnh hơn trong quyết định ranh giới FTZ, đều là những bước tiến quan trọng. Sự điều chỉnh này cho thấy nhận thức ngày càng rõ rệt về việc thể chế hiện hành chưa theo kịp quy mô, tốc độ và tính chất đặc thù của một siêu đô thị như TP HCM mới.

Với hơn 14 triệu dân, đóng góp gần 30% ngân sách quốc gia và là trung tâm kinh tế quan trọng nhất cả nước, TP HCM mới đòi hỏi cơ chế điều hành linh hoạt và khả năng điều chỉnh tức thời theo nhu cầu thực tiễn. Những chính sách về đất đai, hạ tầng, giao thông, tài chính, ngân sách, đổi mới sáng tạo, phát triển đô thị, hay thu hút đầu tư chiến lược đều diễn ra trong một không gian - thời gian đòi hỏi sự chủ động cao. Việc trao quyền mạnh mẽ cho địa phương, gắn với một cơ chế giải trình rõ ràng sẽ nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực và thúc đẩy đổi mới chính sách.

Để tạo sự bứt phá, TP HCM cần được tổ chức theo một mô hình phân quyền trọn gói ở tầm thể chế cao nhất. Một cơ chế cho phép thành phố toàn quyền trong các lĩnh vực mang tính đặc thù đô thị lớn, như quyết định dự án đầu tư công trong phạm vi ngân sách tự cân đối; tự chủ cao về thu - chi và điều tiết ngân sách; quyền linh hoạt trong sử dụng đất đai, khai thác quỹ đất và thiết kế chính sách tài chính đô thị; tự chủ trong mô hình tổ chức bộ máy phù hợp với quản trị siêu đô thị; quyền lựa chọn và thẩm định nhà đầu tư chiến lược theo tiêu chí riêng. Và đặc biệt quan trọng là quyền thử nghiệm các mô hình thể chế mới.

Phân quyền trọn gói không chỉ là mở rộng quyền mà quan trọng hơn là thiết lập một khung giải trình mạnh mẽ. Nếu TP HCM được trao quyền quyết định lớn nhưng phải minh bạch toàn bộ dữ liệu ngân sách, hồ sơ đầu tư, quy hoạch, quyết định đất đai, hiệu quả dự án và có cơ chế giám sát độc lập ở tầm quốc gia… sẽ giúp nâng cao tính trách nhiệm của chính quyền thành phố.

Kinh nghiệm quốc tế ở Trung Quốc, Hàn Quốc hay Indonesia cho thấy các đô thị đặc biệt khi vận hành trong môi trường thể chế linh hoạt hơn thường tạo ra mô hình phát triển tiên phong để mở rộng áp dụng cho cả quốc gia. Việt Nam hoàn toàn có thể làm được như vậy với quyết tâm đưa TP HCM trở thành địa phương thí điểm các cải cách thể chế lớn, từ đó lan tỏa ra cả nước.