Giải Nobel Y học 2022 vinh danh Svante Pääbo

Giải Nobel Y học 2022 được công bố tại Viện Karolinska ở thủ đô Stockholm - Thụy Điển hôm 3-10 đã vinh danh nhà di truyền học tiến hóa Svante Pääbo "về những khám phá liên quan đến bộ gien của tông người đã tuyệt chủng và sự tiến hóa của con người".

Theo Hội đồng Nobel, ông Pääbo thông qua những nghiên cứu tiên phong của mình đã thực hiện được điều không thể: Giải trình tự bộ gien của người Neanderthals và người Denisovans - 2 loài họ hàng đã tuyệt chủng của loài người hiện đại (Homo sapiens). Cũng như chúng ta, họ đều thuộc chi người (Homo), một chi của tông người (Hominini), vốn bao gồm cả tinh tinh và các tổ tiên đã tuyệt chủng của hai chi.

Các dòng gien cổ xưa này đối với con người ngày nay có liên quan đến sinh lý học ngày nay, ví dụ như ảnh hưởng đến cách hệ thống miễn dịch của chúng ta phản ứng với các bệnh nhiễm trùng.

Một công trình nổi bật do ông dẫn dắt gần đây là phát hiện 3 đột biến gien mã hóa protein NaV1.7, có vai trò trong việc truyền tải cảm giác đau đớn đến tủy sống và não mà người hiện đại chúng ta đã thừa hưởng từ người Neanderthals qua các cuộc hôn nhân dị chủng của tổ tiên, gây nên sự nhạy cảm và ngưỡng chịu đau thấp hơn người khác.

Nghiên cứu công bố trên tạp chí Current Biology năm 2020 này được đánh giá là mở đường cho một loạt nghiên cứu y học, ví dụ về tình trạng đau mạn tính. Một số nghiên cứu mà ông tham gia năm 2021 và 2022 cũng chỉ ra một số gien thừa hưởng từ người Neanderthal liên quan đến nguy cơ mắc và độ nặng của một phần dân số châu Á đối với các bệnh COVID-19 và HIV.

Cuộc họp báo công bố Giải Nobel Y học tại Viện Karolinska ở thủ đô Stockholm - Thụy Điển hôm 3-10 Ảnh: REUTERS

Một khám phá khác được Hội đồng Nobel nhắc đến là việc phát hiện mảnh hài cốt của một loài chưa từng biết thuộc chi người khác trong hang động Denisova ở miền Nam Siberia - Nga năm 2008. Mảnh xương 40.000 năm tuổi chứa ADN tốt và đã được giải trình tự, từ đó loài người tuyệt chủng Denisovans - vốn để lại dòng máu trong cơ thể rất nhiều người châu Á, đặc biệt là Đông Nam Á - được biết đến.

Từ những nền móng mà giáo sư Svante Pääbo tạo nên, khoa học đã dần khám phá thêm vô số cách thức mà dòng máu từ những tổ tiên tuyệt chủng đã ảnh hưởng đến sinh lý con người ngày nay, ví dụ phiên bản Denisovans của gien EPAS1 mang lại lợi thế sống sót trên cao cho người Tây Tạng hay một số gien của người Neanderthals ảnh hưởng đến phản ứng miễn dịch của những người mang nó, đưa đến những phương pháp sàng lọc, theo dõi, can thiệp riêng đối với các nhóm người mang yếu tố nguy cơ với một số bệnh.

Các nghiên cứu của giáo sư Pääbo đã tạo ra một lĩnh vực khoa học hoàn toàn mới: "paleogenomics", tạm dịch là "cổ nhân học di truyền". Khác với cổ sinh vật học (palaeontology), lĩnh vực mà ông và các cộng sự theo đuổi xoáy vào sự tiến hóa của riêng con người, với những khác biệt về gien giúp phân biệt tất cả chúng ta với các sinh vật thuộc tông người đã tuyệt chủng, cung cấp cơ sở để khám phá điều gì khiến chúng ta trở thành con người độc nhất vô nhị, cũng góp phần trả lời bí ẩn muôn đời: "Chúng ta đến từ đâu"?

Sau Nobel Y học, các giải Nobel Vật lý, Hóa học, Văn học, Hòa bình và Kinh tế lần lượt được công bố từ ngày 4 đến 10-10. Mỗi giải thưởng trị giá 10 triệu kronor (khoảng 900.000 USD) sẽ được trao cùng bằng chứng nhận và huy chương vào ngày 10-12 - ngày mất của nhà sáng lập Alfred Nobel.