Đừng trái quy luật tự nhiên

Trong đó đặc biệt chú ý đến việc tôn trọng quy luật tự nhiên, phù hợp với điều kiện thực tế, tránh can thiệp thô bạo vào tự nhiên; chọn mô hình thích ứng theo tự nhiên, thân thiện với môi trường và phát triển bền vững. Điều này giúp tôi nhớ lại một số kỷ niệm về làm quy hoạch thủy lợi ở ĐBSCL.

Cuối năm 1993, khi về nước dự hội thảo: "Quản lý đất ngập nước lưu vực sông Mê Kông", tôi được nhiều nhà khoa học bức xúc kể cho nghe về ách tắc đã lâu trong khâu phê duyệt công nhận Tràm Chim ở tỉnh Đồng Tháp là khu bảo tồn thiên nhiên, đã gây nên rất nhiều khó khăn, trở ngại trong việc quản lý khu vực này.

Thực tế thì ở Tràm Chim không chỉ có "tràm" và không chỉ có "chim", song vì đó là hai loại sinh vật tiêu biểu cho vùng đất ấy nên đã được dùng để cho dễ gọi, dễ nhớ. Mà quả thật, chỉ lần đầu qua đây, tôi đã không thể quên vẻ đẹp hoang sơ đến kỳ diệu của Tràm Chim. Chiều xuống, mặt trời khuất phía biên giới xa xa, trên nền đỏ tía của chân trời nổi bật những mảng đen thẫm của rừng tràm như những nét cắt vội vàng đầy ngẫu hứng của một họa sĩ. Trên cái nền của bức tranh đó bỗng nổi lên râm ran tiếng kêu của hàng trăm, hàng ngàn con chim. Dưới nắng chiều đang lụi nhanh, trên những thảm cỏ năng ven kênh, từng đôi ba con sếu đang thong thả trình diễn điệu múa gọi bạn độc đáo. Những con sếu mái thu mình, vươn cao cái cổ kênh kiệu và những chú sếu trống vừa dang rộng đôi cánh vừa đảo đôi chân xung quanh bạn tình. Người ta nói những khi "tình tự" chỉ có sếu trống là vỗ cánh, đôi cánh mạnh mẽ, hào hiệp và duyên dáng vô cùng.

Bức tranh thiên nhiên ấy chỉ là bề nổi của một vùng đất ngập nước có một hệ sinh vật phong phú gồm 130 loài thực vật khác nhau, là nơi cư ngụ của trên 100 loài động vật có xương sống, 40 loài cá, 147 loài chim nước, trong đó có 13 loài chim quý hiếm, đặc biệt là sếu cổ trụi - loại được quốc tế đưa vào Sách Đỏ, cần đặc biệt bảo vệ.

Vùng đất này đang là nơi làm ăn sinh sống của hàng ngàn nông dân, là địa bàn có truyền thống lịch sử về cách mạng vẻ vang gắn với cái tên Đồng Tháp Mười mà biết bao người trong chúng ta hằng mong được một lần đi tới. Vùng đất ấy đã từng bị lãng quên và lúc này nếu không nhanh tay thì cái bức tranh thiên nhiên đẹp đẽ với cây tràm, con sếu sẽ không còn nữa, sẽ chỉ còn ruộng lúa bên những gốc tràm cháy sém và muỗi độc mà thôi!

Sau khi đi khảo sát thực địa, tiếp xúc với người dân địa phương và các cán bộ quản lý, tôi quyết định sử dụng phương tiện thông tin đại chúng để góp phần kêu cứu cho Tràm Chim qua bài báo: "Lại nói về Tràm Chim". Ngay sau khi bài báo được in, Thủ tướng Võ Văn Kiệt và Bộ trưởng Bộ Lâm nghiệp Nguyễn Quang Hà đã quan tâm trực tiếp chỉ đạo giải quyết ngay các thủ tục để công nhận Tràm Chim là khu bảo tồn thiên nhiên.

Từ quyết định sáng suốt nói trên của Thủ tướng Võ Văn Kiệt, đến nay, có dịp chiêm nghiệm lại Khu Bảo tồn Tràm Chim, càng thấy ý nghĩa. Đồng Tháp Mười không chỉ có "đẹp nhất hoa sen" mà còn đẹp mãi và giàu có nữa vì có những Tràm Chim huyền bí và thơ mộng.

KỶ NIỆM THỨ HAI trong cuộc đời làm quy hoạch của tôi là bài học làm quy hoạch thủy lợi phải có tư duy hệ thống và xây dựng công trình phải đồng bộ vì khi con người tác động vào tự nhiên bao giờ cũng có được và mất, cho nên phải làm sao chứng minh cái được là lớn nhất, cái mất là ít nhất và có các giải pháp giảm thiểu những tác động bất lợi.

Có lần, Thủ tướng Võ Văn Kiệt gọi điện thoại trực tiếp cho tôi hỏi ý kiến về việc đề xuất di chuyển quy hoạch cống ở Trắc Băng đến vị trí mới là cống và âu thuyền ở Tắc Thủ. Tôi trả lời ngay là không được và sẽ chứng minh các bất cập qua bài toán thủy lực. Thủ tướng Võ Văn Kiệt nhắn tôi đến gặp, thảo luận ở số 16 Tú Xương (TP HCM), cho biết đây là đề xuất của nhóm chuyên gia tư vấn gồm nhiều giáo sư, viện sĩ đang công tác ở các viện. Tiếp đó, Thủ tướng Võ Văn Kiệt còn mời tôi ra Văn phòng Chính phủ trao đổi riêng.

Trong buổi làm việc hôm đó, ngoài việc góp ý với Chính phủ nếu muốn lấy lại 40.000 ha rừng tràm của Công ty Kiên Tài để phục vụ quy hoạch thoát lũ ở Tứ giác Long Xuyên thì phải đền bù theo luật pháp đã cam kết với chủ đầu tư để giữ chữ tín. Riêng việc đầu tư cống âu thuyền Tắc Thủ, tôi khẳng định không nên làm vì đầu tư không đồng bộ, không hiệu quả do mặn vẫn tập hậu theo đường Biển Nhị và Xẻo Rô. Sau đó, Chính phủ tổ chức hội thảo ở TP HCM. Khi phát biểu, tôi vẫn bảo lưu quan điểm của mình.

Thời ấy, do Chính phủ còn thừa 5 triệu USD từ dự án ODA về công trình đường thủy nên quyết định vẫn đầu tư xây dựng cống âu thuyền Tắc Thủ. Hậu quả, hơn chục năm sau công trình nói trên vẫn nằm trơ trơ, không tác dụng, đúng như tôi đã cảnh báo từ trước!

Đất nước ta đang chuẩn bị đón mừng năm mới với nhiều gian khó, thử thách và cơ hội đan xen; khi vươn ra biển lớn càng đòi hỏi những người có trách nhiệm quản lý điều hành đất nước và bộ phận tham mưu phải có tầm nhìn xa, trông rộng, rút ra những bài học từ thực tế để xây dựng quy hoạch tổng thể vùng ĐBSCL theo hướng tích hợp, phát triển bền vững trong điều kiện biến đổi khí hậu, sụt lún, nước biển dâng và các tác động khai thác tài nguyên nước của con người trong lưu vực sông Mê Kông.