Xuất khẩu gạo: Phải ưu tiên các đơn hàng đã có!

Liên quan đến việc doanh nghiệp (DN) phản ánh có bất cập trong việc tiếp nhận tờ khai đăng ký xuất khẩu gạo, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng đã yêu cầu Bộ Tài chính và Bộ Công Thương báo cáo Chính phủ các vấn đề này trước ngày 18-4.

Chế tài quá yếu

Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng yêu cầu Bộ Công Thương báo cáo việc điều hành xuất khẩu gạo tháng 4 và công tác phối hợp với Bộ Tài chính. Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Tài chính báo cáo về trách nhiệm quản lý, kiểm soát số lượng gạo được phép xuất khẩu, trong đó nêu cụ thể quy trình, cách làm, danh sách DN, thời gian mở tờ khai hải quan về số lượng gạo xuất khẩu của từng DN đã đăng ký thành công trên hệ thống. Ngoài ra, bộ này cũng phải báo cáo việc mua dự trữ lương thực 190.000 tấn gạo, 80.000 tấn thóc theo kế hoạch Thủ tướng giao.

Việc mua gạo dự trữ của Tổng cục Dự trữ nhà nước đang gặp khó khăn do nhiều DN từ chối ký hợp đồng dù đã trúng thầu. Đáng chú ý, không ít DN "xù" hợp đồng cấp gạo dự trữ quốc gia nhưng lại mở tờ khai đăng ký xuất khẩu hàng ngàn tấn gạo. Trao đổi với phóng viên Báo Người Lao Động ngày 16-4, chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy cho rằng việc các DN đã trúng thầu nhưng từ chối ký hợp đồng đã ảnh hưởng đến kế hoạch mua gạo dự trữ quốc gia năm 2020. Trong khi đó, theo quy định xử lý hiện hành, DN chỉ mất 1%-3% tiền bảo lãnh dự thầu tùy theo quy mô gói thầu. "Còn biện pháp mạnh tay hơn nữa là có thể không cho dự thầu ở lần đấu thầu tiếp theo" - ông Thủy nói và cho rằng các biện pháp này không giải quyết được tận gốc vấn đề.

Thu hoạch lúa vụ đông xuân ở ĐBSCL Ảnh: NGỌC TRINH

Về việc DN đã trúng thầu cấp gạo dự trữ quốc gia mà không ký hợp đồng nhưng lại đăng ký xuất khẩu hàng ngàn tấn gạo, chuyên gia Hoàng Trọng Thủy nói điều này thể hiện DN đã xem lợi nhuận là trên hết, không phải lấy việc định vị văn hóa, trách nhiệm phục vụ cộng đồng, xã hội làm tiêu chuẩn. Theo ông, cần có công khai danh sách các DN này và sàng lọc nhằm xem xét xuất khẩu gạo. Đối với những DN đã "xù" hợp đồng cấp gạo dự trữ, ông Thủy kiến nghị cần cấm xuất gạo, coi đây là một biện pháp trừng phạt.

Do đến nay mới mua được 7.700 tấn gạo dự trữ trong tổng số 190.000 tấn theo kế hoạch năm 2020, ông Đỗ Việt Đức, Tổng cục Dự trữ nhà nước (Bộ Tài chính), cho biết dự kiến trong tháng 5 sẽ hoàn thiện các thủ tục lựa chọn và ký kết hợp đồng với nhà thầu, kết thúc nhập kho vào tháng 6; DN đã trúng thầu nhưng không ký hợp đồng sẽ không được tham gia đấu thầu trong thời gian nhất định. Ông Đức cũng kiến nghị sửa đổi Luật Đấu thầu theo hướng ngoài những quy định về các khoản thu đối với bảo lãnh dự thầu, cần quy định tỉ lệ phạt và tăng trách nhiệm của DN; yêu cầu DN phải ưu tiên thực hiện các nhiệm vụ của nhà nước khi đã tham gia đấu thầu.

Mở tờ khai vào nửa đêm là không minh bạch

Đánh giá về việc cơ quan hải quan mở tiếp nhận tờ khai đăng ký xuất khẩu gạo lúc nửa đêm, chuyên gia Hoàng Trọng Thủy cho rằng lợi thế hoàn toàn thuộc về các DN lớn, bởi có họ nhân lực, phương tiện để kịp thời mở tờ khai. "Tuy thực hiện qua hệ thống điện tử nhưng các DN mạnh vẫn có lợi thế hơn, mở được nhiều tờ khai với số lượng rất lớn, còn các DN nhỏ và vừa thì thất thế" - ông Thủy nói và nhấn mạnh việc mở tờ khai vào nửa đêm là có dấu hiệu không minh bạch.

Chuyên gia Hoàng Trọng Thủy kiến nghị giải quyết hồ sơ xuất khẩu cho các DN đã ký kết hợp đồng, hàng đã nằm tại cảng. Nếu hàng nằm ở cảng thêm ngày nào thì DN sẽ tốn thêm rất nhiều loại chi phí. Cần xem xét, có phương án ưu tiên cho các DN này để giảm thiểu tổn thất cho họ. Nhiều DN vay ngân hàng, nếu gạo không xuất khẩu được thì rất khó khăn. Về phương án xuất khẩu gạo cho tháng 5 sau khi có hạn ngạch, để bảo đảm công bằng, cần công khai, minh bạch thời điểm mở tiếp nhận tờ khai để các DN nắm được thông tin hoặc cơ quan quản lý nên tính toán khống chế số lượng gạo đăng ký của mỗi DN. Bên cạnh đó, cần kiểm soát tình trạng DN khai khống để giữ chỗ.

Ngày 16-4, phúc đáp công văn của Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có văn bản kiến nghị tiếp tục cho phép xuất khẩu lượng gạo nếp hàng hóa của vụ đông xuân 2019-2020. Cũng theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, mặt hàng lương thực thuộc danh mục dự trữ quốc gia gồm thóc tẻ, gạo tẻ, không có mặt hàng gạo nếp.