Trăm năm “giữ lửa” nghề đúc đồng

Trải qua bao thăng trầm của dòng chảy thời gian, nghề đúc đồng tại xã Long Điền, TP HCM không chỉ là một hoạt động kinh tế mà đã trở thành một phần hồn cốt tinh hoa văn hóa của dân tộc Việt.

Tiếng chuông ngân vang theo thời gian

Đến xã Long Điền hỏi nghệ nhân Trần Văn Nhàn (65 tuổi), chủ cơ sở đúc chuông truyền thống Trần Tam Hồng Nhàn hầu như ai cũng biết, bởi nghề đúc chuông đồng nơi đây có lịch sử phát triển cả trăm năm.

Chỉ vào bảng hiệu cơ sở Trần Tam Hồng Nhàn đặt trước nhà, ông Nhàn giải thích: Trần là họ của dòng tộc, Tam là tên ông nội, Hồng là tên cha và đến đời ông hiện nay cũng theo nghề đúc chuông đồng.

Hơn 10 năm trước đây, thời hưng thịnh của nghề đúc chuông đồng, cơ sở của ông Nhàn lúc nào cũng đỏ lửa. Gần chục lao động, mỗi người một khâu, làm cật lực ngày đêm để kịp giao cho khách hàng. Dưới bàn tay khéo léo và tài hoa, các nghệ nhân, thợ thủ công đã khôi phục những sản phẩm truyền thống như đúc chiêng đồng, đúc tượng đồng, đồ thờ, lư hương... và đỉnh cao nhất là nghệ thuật đúc chuông đồng với những hoa văn, họa tiết tinh xảo theo đúng kiểu dáng xưa.

Theo ông Nhàn, để cho ra một sản phẩm phải trải qua nhiều công đoạn như kỹ thuật làm mẫu, tạo khuôn, pha chế đồng, nấu đồng và rót đồng, sửa nguội và đánh bóng. Khó nhất là ra mẫu và đúc thành phẩm, bởi nếu đúc ra không giống khuôn mẫu thì phải bỏ, vừa tốn thời gian, công sức và cả chi phí. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất vẫn là làm sao tạo được "hồn"  cho mỗi sản phẩm, nhất là những sản phẩm tạc đúc tượng Bác, tượng Phật…

Tại khu phố Hương Điền, phường Long Hương (TP HCM), gia đình ông Phạm Ngọc Quang (70 tuổi) cùng vợ là Đỗ Thị Thanh Phước (62 tuổi) – là những người con Long Điền lên đây mở cơ sở đúc đồng gia truyền Minh Trang từ năm 2008.

Bên chiếc chuông đồng trọng lượng hơn 50 kg, ông Quang cho biết, chiếc này làm cả tháng mới xong, cuối tháng 11- 2025 này giao cho khách trên TP HCM.

Theo ông Quang, chuông là sản phẩm ông tâm đắc nhất. Ðúc chuông cũng kỳ công như đúc tượng, tuy không phải trải qua nhiều công đoạn, tạo hình, nhào và đắp đất sét như đúc tượng, nhưng đúc chuông lại đòi hỏi các phần thân, vai chuông phải có độ dày, mỏng khác nhau. Vì thế, từ khâu làm khuôn, đến pha chế đồng, nấu đồng và rót đồng vào khuôn đều phải tuân thủ theo một quy trình hết sức nghiêm ngặt, nhiều khi là bí quyết nhà nghề mới đúc được những chiếc chuông có âm thanh ngân vang như mong muốn.

Từ năm 2012 đến nay, chuông Đại hồng chung của Long Điền đã được công nhận là sản phẩm tiêu biểu cấp quốc gia.

Bám trụ với nghề

Hiện trên địa bàn Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ) chỉ còn vài ba hộ làm nghề cùng họ hàng với nhau, dẫu trải qua những giai đoạn khó khăn nhưng họ vẫn bám trụ với nghề đúc đồng. Trò chuyện với chúng tôi, ông Quang cho biết vài năm gần đây, do tuổi cao sức yếu, ông không còn trực tiếp tham gia các khâu chế tác chuông đồng, lư đồng nữa mà chỉ đứng ra chỉ bảo, nhắc nhở các thợ đúc. Phần lớn các khâu quan trọng trong quy trình chế tác đã có con cháu quán xuyến.

"Ông nội tôi đã dạy cho con cháu trong dòng họ tất cả phương pháp chế tác chuông đồng, có cả những bí quyết riêng, nhờ vậy mà cho đến nay, nghề làm chuông đồng ở Long Điền vẫn được duy trì, không chỉ là kế sinh nhai mà còn là cách để nối nghiệp, tưởng nhớ đến các thế hệ đi trước, duy trì một nghề truyền thống" - ông Quang tâm sự.

Do tác động của kinh tế thị trường, nghề đúc chuông đồng ở Long Điền không còn hưng thịnh như xưa, nhưng các sản phẩm của nghề truyền thống vẫn giữ thương hiệu trên thị trường nhờ được làm thủ công. Các sản phẩm của làng nghề ngày càng tinh xảo và có sức cạnh tranh cao. Đặc biệt là những chuông đồng, lư đồng, tượng chân dung… được các chùa lớn đặt làm.

Theo UBND xã Long Điền, trong những năm gần đây, các sở ngành, địa phương đã thực hiện nhiều biện pháp để duy trì và phát triển nghề đúc chuông đồng Long Điền. Trong đó, chú trọng vào khâu tìm kiếm thị trường đầu ra; giới thiệu, quảng bá sản phẩm nghề truyền thống tới người tiêu dùng tại các hội chợ khu vực Đông Nam Bộ và cả nước.

"Qua nhiều thế hệ, nghề đúc đồng vẫn được duy trì lưu truyền lại, cộng thêm sự sáng tạo khéo léo, tinh tế của những người thợ tài hoa đã khiến cho sản phẩm đúc đồng vừa giữ được những nét đặc trưng truyền thống, vừa mang những nét sáng tạo phù hợp với thời đại. Những sản phẩm của các nghệ nhân Long Điền đã góp phần làm cho văn hóa trên địa bàn TP HCM thêm phong phú, đậm đà bản sắc dân tộc" - bà Đỗ Kim Quyên, Phó Chủ tịch UBND xã Long Điền cho hay.