Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy

Những mùa xuân "Tây Tiến" đã qua, vẫn lung linh tỏa sáng cái đẹp, không chỉ trong tâm hồn của những cựu binh Tây Tiến mà còn lấp lánh ở vị trí hàng đầu của cả nền thi ca một thời năm xưa kháng chiến.

Bia tưởng niệm đoàn quân Tây Tiến ở thị trấn Mường Lát

Dãy núi Lát, phía dưới là dòng sông Mã hùng vĩ ở thị trấn Mường Lát, huyện Mường Lát, tỉnh Thanh Hóa Ảnh: Thanh Tuấn

Bước hành hương trên con đường xanh ngát bóng núi về Mai Châu, tỉnh Hòa Bình, trên tấm bia chiến tích của đoàn quân Tây Tiến năm xưa, bài thơ "Tây Tiến" đã được trích đoạn khắc vào đấy như chạm trổ những dòng hồi quang vĩnh cửu: "Anh bạn dãi dầu không bước nữa/ Gục lên súng mũ bỏ quên đời/ Chiều chiều oai linh thác gầm thét/ Ðêm đêm Mường Hịch cọp trêu người/ Nhớ ơi Tây Tiến cơm lên khói/ Mai Châu mùa em thơm nếp xôi/.../ Rải rác biên cương mồ viễn xứ/ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh/ Áo bào thay chiếu anh về đất/ Sông Mã gầm lên khúc độc hành".

Nếu ai đã có lần hào sảng đọc những câu thơ ấy vang lên giữa đại ngàn trầm hùng này, chắc sẽ được nghe nghìn âm thanh rừng thiêng vọng lại. Tiếng nghìn thu hay tiếng của người xưa vừa lướt qua trong gió thoảng. Trong khoảnh khắc linh thiêng chừng như chạm thấu hư vô, cơ hồ ta gặp lại đoàn cựu binh Tây Tiến "Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh". Tất cả như khói sương hiện hữu quanh quất đâu đây lẫn trong dư ba vô tận của đại ngàn.

Nhưng cái đẹp huyền thoại của bài thơ có sức gợi mở làm ám ảnh con người ta không chỉ là ngần ấy. Ðã bao lần đồng đội của nhà thơ tụ họp lại để làm sinh nhật cho bài thơ, để được vang vang những thanh âm từ trái tim bật lên ngâm tràn một niềm hạnh phúc: "Sông Mã gầm lên khúc độc hành".

Cố nhiên, một đời thơ Quang Dũng không chỉ đắp nên một ngọn thi sơn "Tây Tiến" kể từ mùa xuân năm ấy mà còn nhiều bài thơ khác từng làm rung động, xao xuyến lòng người như: "Ðôi mắt người Sơn Tây", "Ðôi bờ", "Trắc ẩn"... Nhất là có một thời, vào những tháng năm thơ Quang Dũng hầu như không được phép in ấn, xuất bản, ấy vậy mà bằng cách nào đó, cái thần thái vi diệu của những: "Mắt em dìu dịu buồn Tây phương/ Tôi nhớ xứ Ðoài mây trắng lắm/ Em có bao giờ em nhớ thương/ Ðôi mắt người Sơn Tây/ U ẩn chiều luân lạc/ Buồn viễn xứ khôn khuây" đã tràn ngập vào tâm hồn mọi người qua con đường âm nhạc (thơ phổ nhạc), qua chép tay và lại còn qua cả truyền khẩu. Ðến quái kiệt kỳ nhân như thi sĩ Bùi Giáng còn hết lời ngợi ca thơ Quang Dũng: "Thi ca hiện đại hay thi ca ngàn đời, thi ca Việt Nam hay thi ca thế giới, vâng - cũng chỉ riêng một Quang Dũng thôi... Ðó là chỗ sơn cùng thủy tận của ngôn ngữ".

Thời chiến tranh, hoàn cảnh đất nước chia cắt như thế vậy mà thơ Quang Dũng vẫn vang ngân khắp phố phường miền Nam. Tạp chí Văn học thời ấy đã 2 lần xuất bản ấn phẩm chủ đề về Quang Dũng (các số tạp chí Văn học 125/71 và 140/71).

Dường như xưa nay, các bậc tài hoa càng sáng danh chừng nào thì lại càng được vây quanh bởi lớp lớp giai thoại, những huyền thoại. Thêu dệt cũng có, mà vì yêu thương quá đỗi nên người ta thêm những tình tiết ly kỳ cũng có. Tài năng hào hoa như thi sĩ Quang Dũng chắc chắn không ngoại lệ. Giả dụ như chuyện những nghi vấn về thân thế của ông. Quang Dũng họ Bùi hay họ Nguyễn, hay họ Trần.

Không rõ người ta căn cứ vào tài liệu nào, ngoài cái lý do những địa danh có quê chung Sơn Tây, Ba Vì..., từ đó gán tên Quang Dũng là Nguyễn Khắc Phục, là con trai của thi sĩ Tản Ðà Nguyễn Khắc Hiếu. Cho mãi  đến khi hai nhà văn Vũ Bằng và Phan Kim Thịnh truy tìm lý lịch của nhà thơ Quang Dũng qua một người thân của ông đang sinh sống tại Sài Gòn, lúc ấy người ta mới xác minh Quang Dũng chả phải con cụ Tản Ðà nào hết, mà tên thật của ông là Bùi Ðình Diệm, quê ở Ðan Phượng - Hà Ðông (nay là TP Hà Nội).

Cái duyên để tôi vạch bao lớp khói sương tiếp cận thơ và đời của thi sĩ Quang Dũng nhiều hơn bắt đầu từ sau năm 1975, khi tôi quen thân với chị Bùi Phương Thảo - con gái út của nhà thơ Quang Dũng.

Có những lần ở Hà Nội, Bùi Phương Thảo đã lấy xe máy chở tôi loanh quanh ngang qua những nơi ngày xưa nhà thơ Quang Dũng từng làm việc. Ðến mỗi nơi là tôi lại được nghe Bùi Phương Thảo kể một câu chuyện: "Trên tầng hai ngôi biệt thự cổ tường bong tróc lở lói kia, chỗ cái nhánh cây cơm nguội đâm vào cửa sổ, đấy là nơi bố Quang Dũng ngồi làm việc, thời ông làm biên tập viên cho Nhà xuất bản Văn học".

Vậy rồi chạy xe qua một con đường khác, dừng lại trước một căn nhà cũ kỹ rêu phong, Bùi Phương Thảo nói tiếp: "Gian nhà này là nơi bố em ở vào những ngày tháng cuối đời"...

Cứ thế, Bùi Phương Thảo chạy xe máy chở tôi đi giữa lòng Hà Nội. Cũng lắm lúc lang thang một mình, mà nào phải ký ức tôi có can dự gì đến đất trời nơi đây, ấy thế mà cứ như một kẻ đi tìm thời gian đã mất.

Ai đó từng bảo rằng: Nơi đẹp nhất là nơi ta gặp trong tâm tưởng. Có lúc tôi thích thú bộ hành lên tận xứ Ðoài. Mây trắng thì ở đâu không mây trắng nhưng mây trắng xứ Ðoài dường như là thứ mây trắng có linh hồn. Nếu không như thế thì làm gì tôi như người say, đi mà lầm thầm véo von theo từng cung bậc. Con mắt cứ mơ hồ trông về phía núi non kia như dò hỏi hư không: "Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy". Trả lời tôi là tiếng gió lao xao trập trùng mây trắng la đà. Tôi tâm tưởng hay tôi hoài vọng mà từ bóng núi linh thiêng ấy tôi lại thấy trong mây bay vô tận "Có một linh hồn nhỏ/ Ði về chân núi xanh"…