Còn đó, mùa Xuân năm nào!

Nhưng tất cả những gì đi qua đời người đều có giá trị của nó. Thường thì niềm vui, niềm hạnh phúc phải qua đấu tranh gian khổ, thậm chí trả giá bằng mạng sống mới có được thì sẽ mang đến ý nghĩa lớn lao, sâu sắc hơn. Những cái Tết thời chiến vì vậy cũng khó phai nhòa trong ký ức tôi với nhiều phong vị, nhiều dấu ấn, cả tình yêu cũng thể hiện tha thiết, thiêng liêng.

Như nhiều miền quê khác ở miền Nam, dân quê tôi cũng thường dựng nêu trong mấy ngày Tết để báo hiệu với cõi âm, tức là thay lời mời đón tổ tiên ông bà về chung vui "3 ngày Tết, 7 ngày Xuân". Có người còn tin cây nêu trấn an trong nhà cửa năm mới, xua đuổi ma quỷ. Bởi vậy, ngoài chùm lá hoặc mảnh cờ tam giác, người ta còn buộc vào đó túi tỏi, khúc xương rồng và những đoạn lá dứa gai.v

Phong vị Tết xưa luôn còn trong ký ức nhiều người

Nhưng trong thời chiến tranh, ở những vùng "xôi đậu", tức vùng lẫn lộn giữa hai phía ta và địch như quê tôi, cây nêu ngày Tết không chỉ là loại ngôn ngữ đặc biệt để giao tiếp với cõi âm mà còn mang theo thông điệp của những gia đình cơ sở cách mạng báo yên hay có địch. Nhìn vào màu sắc cờ và việc treo cây đèn bão lưng chừng cây nêu theo quy ước để những người kháng chiến trong rừng, trong bưng hoặc từ nơi ẩn nấp bí mật biết tình hình làng xóm thế nào.

Trước ngày 30 tháng chạp, thường thì người ta nhớ đến cái mốc ngày 23 đưa ông Táo về trời. Thật ra thì trước đó, khoảng đầu tháng chạp đến rằm, đã có những công việc không thể không làm, chẳng hạn việc lẩy lá mai. Dù là mai trồng sân nhà hay mai chặt trong rừng về đều phải lẩy lá đúng kỳ, sao cho những nụ vàng bung nở kịp mùng 1 đầu năm.

Ở quê tôi thời đó, có những nhà tất cả đàn ông trai tráng đều thoát ly vào rừng theo kháng chiến. Vì vậy, cứ độ trước hoặc sau rằm dăm ngày (tránh ánh trăng quá sáng), những người kháng chiến thường lẻn về nhà trong đêm, lẩy lá mai để mẹ, vợ con, người thân đón mừng cái Tết thêm khí thế.

Việc lẩy lá mai trong đêm tối của những người kháng chiến là rất công phu, nguy hiểm và điệu nghệ. Để đột nhập đến được cây mai ở vườn nhà, họ phải vượt qua những trận phục kích, đụng độ với địch có thể xảy ra trên đường tuần đêm của nhiều lực lượng, có thể là "địa phương quân", cũng có thể là mật thám hay lực lượng phượng hoàng đặc biệt.

Chỉ cần lộ dạng thì việc mất mạng coi như thấy được, biết trước, khó tránh khỏi. Thế nhưng, tiếng gọi gia đình thiêng liêng vẫn giúp họ trở nên can đảm, không sợ chết. Lần mò lẩy lá mai trong đêm tối (mà phải lẩy thật nhanh), đòi hỏi người lẩy phải quen việc, phải khéo léo, phải lẩy ngược từng lá sao cho búp mai không bị ảnh hưởng. Giữa đêm tối, mắt không nhìn thấy gì nên đòi hỏi họ phải tập trung vào đôi tay, đồng thời nghe ngóng cảnh giác từng tiếng động nhỏ nhất xung quanh.

Minh họa: Tân Lập

Sáng dậy, người nhà thấy cây mai đã được lẩy lá sạch sẽ thì biết ngay người thân đã bất chấp cả chuyện sống chết để biểu lộ tình cảm với gia đình thân thương của mình. Chuyện lẩy lá mai ở thời bình thì là chuyện quá đơn giản nhưng trong thời chiến, đấy là công việc hiểm nguy. Gần nhà tôi có anh du kích về lẩy lá mai cho mẹ đã bị địch phục kích, máu anh nhuộm đỏ cả gốc mai già. Sau này, tôi đi học xa, khi về quê lại nghe kể gốc mai ấy là loài huyết mai, hoa là những bông màu đỏ bầm.

Lại nói chuyện dân quê tôi ngày đó gói rất nhiều bánh tét trong ngày Tết. Những nữ cơ sở cách mạng vận động bà con gói để gửi cho những người kháng chiến đón Tết. Bánh tét còn là phương tiện gửi mật thư hữu hiệu nhất, vì ruột bánh mềm lại qua nhiều lớp lá gói.

Một cựu chiến binh chống Mỹ kể cho tôi nghe về cái cách các bà, các cô gánh bánh tét qua các trạm gác để ra chiến khu thế nào. Đó là những chiếc thúng 2 tầng. Tầng giữa phải đan bằng tre cật chắc chắn, phòng mũi xâm của lính bên kia. Tầng dưới xếp gọn những đòn bánh tét gọi là "tấm lòng của các bà má hậu phương". Tầng trên đựng đầy phân mắm - loại phân xác cá được kéo ra từ các lù làm nước mắm, hôi nồng nặc.

Lính gác các cửa ngõ ấp chiến lược mỗi lần thấy mấy bà gánh xác mắm vào rẫy là bịt mũi phẩy tay đi qua cho nhanh. Những cái Tết của người kháng chiến vì thế cũng đầy đủ, ấm áp.