Hát ru con thời nay cách nào?

Có điều khó lý giải là tại sao từ ngàn xưa đến nay, hễ những ai được làm cha/mẹ thì bỗng nhiên từ trong tiềm thức vọng đến lời ru? Lời ru ấy bấy lâu nay, họ không hề nhớ đến nhưng tại sao nay lại trỗi dậy để rồi họ cất lên ầu ơ ru con mình? Chỉ có điều ngày nay, sự việc này đã có xu hướng thay đổi.

Có bất cập trong lời ru xưa

Quan sát từ những cuộc tranh luận trên cộng đồng mạng của các mẹ bỉm sữa, tôi thích thú nhận ra rằng đã chia làm hai "phe" riêng biệt có ý kiến trái chiều về vấn đề này.

Một, đa phần cho biết họ không có thời gian để tỉ tê, tâm sự, trò chuyện, kể cả ru con. Cơm, áo, gạo, tiền với công việc mệt nhọc hằng ngày đã chiếm hết thời gian, tâm trí nên họ không thể. Hai, có ý kiến thẳng thắn là họ không thể ru con bằng những lời xưa cũ như thuở xa xăm mẹ đã ru mình, đơn giản chỉ vì nội dung ấy không phù hợp với hoàn cảnh cụ thể.

Chẳng hạn, bạn Linh Tran (32 tuổi, ngụ TP HCM) đặt câu hỏi: "Tại sao phải hát ru? Những lời ru như là những lời nói hộ của nỗi lòng người mẹ buồn đau trong chuyện làm dâu, làm vợ ngày xưa: "Chim đa đa đậu nhánh đa đa/Chồng gần không lấy, đi lấy chồng xa/Một mai cha yếu mẹ già/Chén cơm đôi đũa, bộ kỷ trà ai dâng...". Tôi không ru con mình như vậy, tôi không ở trong hoàn cảnh đó, tôi hát sẽ không hay. Mà những lời buồn bã như vậy, hát cho con nít nghe có tội nó không? Người Việt mình quen cái kiểu buồn bực gì thì về kể cho con nghe hoặc lôi con ra trút giận. Thấy thương tụi nhỏ. Tôi thuộc rất nhiều bài hát ru nhưng không ru con ngủ kiểu vậy. Con tôi đúng giờ là phải vào giường nằm, tôi đọc truyện thiếu nhi cho con nghe, hát bài "Ba ngọn nến lung linh". Sau đó hôn con, chúc con ngủ ngon rồi thì con tự ngủ. Khỏe mẹ, khỏe cả con. Tôi hát cho con nghe những bài trẻ con để tâm hồn nó vui vẻ. Con khỏe mạnh thì gia đình mới hạnh phúc".

Tôi tán thành ý kiến này. Sự tán thành hoàn toàn không vì cảm tính. Phải nói thật rằng từ khi có con nhỏ, tôi đã vận dụng trí nhớ tìm lại câu hát xưa để ru con nhưng rồi nhận ra có những bài đồng dao bất cập ở nội dung. Nói cách khác, không phải bất kỳ bài đồng dao, ca dao nào cũng có thể ru con. Đừng nói đâu xa, thuở bé, chẳng rõ tự lúc nào tôi đã nghe: "Con chim se sẻ/Nó đẻ mái tranh..." - là một trong những bài đồng dao nổi tiếng của Việt Nam. Nay, nhớ lại và tôi cảm thấy có điều không ổn, bất cập qua các câu: "Tôi lấy miểng sành/Tôi lia chết giẫy/Tôi làm bảy mâm/Tôi đem kỉnh ông...". Vì lẽ đó, cũng là con chim se sẻ của năm tháng ấu thơ nhưng tôi phải viết lại để ru con.

Khi đọc "Đồng dao Việt Nam" (NXB Văn học; 2008) của nhà nghiên cứu Nguyễn Nghĩa Dân, dày 545 trang in - một tập hợp tương đối đầy, biên soạn công phu và nghiêm túc, tôi nhận thấy trong hàng ngàn câu vần vè ngộ nghĩnh, mộc mạc, hồn nhiên hoàn toàn phù hợp với chức năng giáo dục lẫn vui chơi của con trẻ, có thể xem như những hạt ngọc quý đã ăn sâu vào ký ức nhiều thế hệ, song vẫn có những câu khiến ta phải phân vân.

Tuyển tập những bài hát ru con trên YouTube. (Ảnh lấy từ YouTube)

Tại sao như thế?

Chỉ có thể trả lời rằng trong một hoàn cảnh nhất định nào đó, thông qua câu hát ru em tưởng chừng "vô thưởng vô phạt", người lớn đã lồng vào đó một chủ đích khác. Mà trẻ em chỉ là cái cớ, cụ thể là thông qua các câu đồng dao ngắn gọn, dễ nhớ. Nhờ vậy, không chỉ an toàn mà còn có thể phổ biến công khai, sâu rộng đến nhiều tầng lớp khác. Chuyện này, không riêng gì ở Việt Nam, người lớn các nước cũng thế thôi.

Sự ngụ ý ngụ tình này là một lẽ hiển nhiên, có điều trải qua năm tháng, dù sự kiện thời sự đã đi qua nhưng rồi câu hát đó vẫn tồn tại một cách độc lập. Không phải ngẫu nhiên, từ năm 1914, ông Nguyễn Văn Mai - Bố Chánh Thanh Hóa - đã viết quyển "Việt Nam phong sử" nhằm giải thích sự ra đời của 100 câu hát quen thuộc gắn với sự kiện lịch sử mà xưa nay các bà mẹ đã hát ru con.

Từ đó, mạo muội xin "đánh trống qua cửa các nhà sấm" rằng ngoài các định nghĩa lâu nay về đồng dao, câu hát trẻ con như đã biết, nay có thể bổ sung thêm nó còn đóng vai trò là người lớn mượn miệng trẻ con hoặc thông qua trò chơi của chúng để nhằm đạt đến một chủ đích nào đó. Nói cách khác, đây còn chính là tài trí của người Việt một khi đối đầu một cảnh ngộ đang bị o ép, câu thúc, bó buộc mà họ tìm cách phải thoát khỏi. Với cách hiểu này, ta mới có thể lý giải về sự bất cập trong nội dung đồng dao (nếu có) mà thuở xa xưa các mẹ đã hát ru con, bà ru cháu.

Miễn là phù hợp hoàn cảnh

Trở lại vấn đề đang bàn là hiện nay, các bà mẹ nếu không biết hát ru thì sao? Thì cũng không sao cả. Tôi quan niệm rằng không nhất thiết phải vận dụng lại các câu hát xưa bởi mỗi thời mỗi khác. Những hình ảnh ngộ nghĩnh, quen thuộc trước đây trong đồng dao, chắc gì các bà mẹ trẻ ngày nay đã thấy, đã cảm nhận một cách sâu sắc như thế hệ ông cha mình? Những "Cái cò đi đón cơn mưa", "Giã chày một/Hột gạo vàng/ Sàng chày đôi/Đôi thóc mẩy…", "Cái ngủ mày ngủ cho sâu/Mẹ mày đi cấy ruộng sâu chưa về"… chắc gì đã phù hợp với hoàn cảnh cụ thể của họ? Đã không cảm nhận sâu sắc, thiết thực như một tình cảm gắn bó làm sao có thể truyền cảm lúc hát ru con?

Do đó, họ lại chọn các ca khúc mầm non, bài thơ thiếu nhi nếu cảm thấy phù hợp với hoàn cảnh của mình, như bạn Linh Tran chọn bài "Ba ngọn nến lung linh" chẳng hạn, cũng là điều hợp lý. Và như đã nói, tôi phải viết lại đồng dao xưa hoặc viết thêm lời mới miễn là mình cảm thấy thích thú, tâm đắc mà trước đây đồng dao Việt Nam chưa đề cập đến. Tức là tình cảm và sáng tạo ấy xuất phát từ một nhu cầu có thật trong một hoàn cảnh cụ thể.

Trong xu thế thay đổi hiện nay về nếp sống, chất lượng sống, phong cách sống của mỗi nhà, tôi nghĩ các bà mẹ trẻ hoàn toàn có lý khi chọn nội dung những câu hát phù hợp hoàn cảnh của họ; kể cả cách thể hiện khác nhau miễn cảm thấy thích thú, hưng phấn trong khoảng thời gian đó.