NSND Việt Anh: "Lôi vũ" khơi gợi cảm hứng sáng tạo

.Phóng viên: Cảm xúc của ông khi đưa kịch bản "Lôi vũ" lên sàn tập lần này với ê-kíp diễn viên trẻ của Sân khấu Kịch Hồng Vân?

- NSND VIỆT ANH: Tôi bồi hồi nhớ lại cách đây 32 năm, khi đó chúng tôi gồm: Việt Anh, Hồng Vân, Thành Lộc, Quốc Thảo, Hữu Châu, Phương Linh, Minh Trang… còn rất trẻ. Hừng hực lửa đam mê, yêu nghề và hăng hái sáng tạo. Nhìn các em diễn viên trẻ tập dượt, tôi nhớ không khí tập tại sân khấu nhỏ, thời còn mang tên CLB Sân khấu thể nghiệm 5B Võ Văn Tần, nay là Nhà hát Kịch Sân khấu nhỏ TP HCM. Chúng tôi làm vở trên tinh thần phải bảo đảm yếu tố thể nghiệm trong dàn dựng, diễn xuất và định hướng thẩm mỹ. Vì thế cảm xúc ùa về như mới ngày hôm qua, đó là thời thanh xuân, lao vào công việc, tranh luận sôi nổi để đi đến thành công.

Đạo diễn - NSND Việt Anh (thứ hai từ trái sang) và các diễn viên trẻ tham gia vở “Lôi vũ” trên Sân khấu Kịch Hồng Vân .Ảnh: THANH HIỆP

.Điều gì khiến ông quyết định đưa vở kịch kinh điển "Lôi vũ" lên Sân khấu Kịch Hồng Vân vào thời điểm này?

- Năm nay tròn 86 năm "Lôi vũ" được sáng tác, nếu tính đến thời điểm tháng 7-1934 khi tác phẩm này được đăng trên "Văn học quý san quyển I" số 3 tại Trung Quốc. Trong từng ấy năm, kịch "Lôi vũ" của nhà văn Tào Ngu có hàng trăm bản dựng khác nhau tại nhiều quốc gia, trong đó có nước ta. Tôi nhớ năm 1988, tại TP HCM có 5 bản dựng cải lương và kịch nói của 5 đơn vị nghệ thuật. Tất nhiên, mỗi đạo diễn, mỗi đoàn có cách xử lý khác. Nhưng tôi cho rằng bản dựng tại "5B" của đạo diễn - NSƯT Hoa Hạ hay nhất, được dư luận khen ngợi, giới chuyên môn đánh giá cao. Hàng trăm suất diễn đều thu hút đông khán giả. Chọn vở này cho diễn viên trẻ tham gia, mong mỏi lớn nhất của tôi là tạo cơ hội cho họ tiếp cận kịch bản văn học kinh điển nước ngoài. Nhìn diện mạo sân khấu hôm nay, họ thiệt thòi hơn thế hệ chúng tôi, không có điều kiện chạm vào các số phận nhân vật từ tác phẩm sân khấu lớn.

.Phải chăng ông bi quan về sàn diễn hôm nay khó có thể dựng các tác phẩm kinh điển nước ngoài?

- Chính xác. Thời đó khó khăn trăm bề mà sân khấu có nhiều tác phẩm hay. Một số đạo diễn được gửi đi tu nghiệp ở các nước xã hội chủ nghĩa, họ mang về những kịch bản văn học nước ngoài xuất sắc. Để có thể giảng dạy, dàn dựng, áp dụng phương pháp học được, họ kiêm luôn công tác dịch thuật. Nhờ vậy, sân khấu có nhiều tác phẩm kịch của nước ngoài xuất sắc.

Để có thể dàn dựng, giao lưu với sân khấu các nước và thể hiện góc nhìn của thế hệ trẻ Việt Nam đối với nền văn hóa - nghệ thuật của nước bạn thì phải học từ họ, hiểu biết tác phẩm văn học - nghệ thuật của họ.

.Là người thích nghiên cứu, nghiền ngẫm kịch bản nước ngoài, nhìn từ kịch bản "Lôi vũ", ông suy luận thế nào về hiệu quả nghệ thuật mà tác phẩm này đạt được? Đâu là bài học để người làm sân khấu học hỏi?

- Qua tìm hiểu, tôi biết kịch bản "Lôi vũ" của Tào Ngu cũng ba chìm bảy nổi như chính tên gọi hàm chứa sự giông tố mà ông đặt cho kịch bản này. Tại Trung Quốc, đã có 11 cách xử lý bản dựng khác nhau. Ban đầu, do ảnh hưởng trào lưu tư tưởng của liên minh các nhà văn cánh tả nên chủ đề vở diễn là phơi bày tội ác của gia đình ông Chu Phác Viên. Sau năm 1949, "Lôi vũ" được nhiều tỉnh của Trung Quốc dựng, trong số đó tiêu biểu là bản dựng của Kịch viện Nghệ thuật Nhân dân Bắc Kinh, nơi nhà văn Tào Ngu làm Viện trưởng đầu tiên. Vở lúc này tuân theo tinh thần hiện thực chủ nghĩa nên được xếp vào thể loại "kịch vấn đề xã hội". Tuy nhiên, năm 1959, Kịch viện Nghệ thuật Nhân dân Thượng Hải dựng làm nổi bật chủ đề tư tưởng đấu tranh giai cấp. Ở đó, nhân vật Chu Phác Viên là chủ tư sản mại bản hung ác, Phồn Y và Chu Bình được định hình "kẻ ích kỷ cực đoan" và là "cậu chủ con nhà tư bản chính hiệu". Bốn người nhà họ Lỗ xuất hiện với hình tượng kẻ bị áp bức; tinh thần phản kháng của Thị Bình được tăng cường; nhân vật Lỗ Đại Hải giác ngộ giai cấp cách mạng. Tính hiệu quả nghệ thuật mà tác phẩm đạt được chính là phản ánh chân thật đời sống xã hội áp bức, bóc lột. Nhà văn Tào Ngu được đánh giá là nhà văn của thời đổi mới, góc nhìn của ông chạm đến trái tim khán giả mọi thời đại. Các bản dựng dù thay đổi bố cục thế nào cũng phải tuân thủ tính liền mạch, đan xen giữa các mối quan hệ phức tạp trong gia đình họ Chu. Tìm được chìa khóa sáng tạo để đan xen những hỷ, nộ, ái, ố làm bật lên những cảm xúc trong vở kịch nhưng không kéo dài thời gian, không gian, vì kịch chỉ xảy ra trong một ngày mưa giông và một đêm bão tố. Học từ tác phẩm này để thấy khâu biên kịch hiện nay tại nước ta cần sự chăm chút, đâu phải cứ viết nhiều cảnh thì sẽ hay, thời lượng dài thì sẽ trí tuệ. Những mối nối trong kịch "Lôi vũ" khán giả đã biết nhưng chính sự tương tác trong cách dàn dựng sẽ thu hút khán giả không rời mắt khỏi sàn diễn. Đó là điều tôi nhìn thấy từ sự tích cực của kịch bản này.

.Những vở tiêu biểu của Tào Ngu còn là "Nhật xuất" và "Bắc Kinh nhân". Ông có nghĩ thời gian tới sẽ dàn dựng những tác phẩm này cho diễn viên trẻ thể hiện?

- Tôi chưa dám nghĩ tới vì hai vở đó rất nặng. Đọc thì thích vì tác giả giải thích nhân vật ở tầng ý nghĩa xã hội học và xử lý nghệ thuật bằng ngôn ngữ văn chương. Hai kịch bản đó rất khó chuyển tải trên sân khấu vì thiếu hành động. Đài Truyền hình TP HCM đã từng dựng "Nhật xuất". Nhưng tôi cho rằng "Lôi vũ" độc đáo hơn bởi nội hàm của vở luôn dễ khai thác mới mẻ, tạo sức sống mãnh liệt.

.Đâu là điểm nhấn mà ông thiết kế cho bản dựng "Lôi vũ" sau 32 năm?

- Tôi đào sâu hai tính cách của hai nhân vật Lỗ Quý và Lỗ Đại Hải. Hai con người ở cùng giai cấp bị bóc lột. Lỗ Đại Hải cầm đầu Công đoàn đấu tranh chống Chu Phác Viên, còn Lỗ Quý chấp nhận sống hèn, để được bình yên. Thế nhưng, tận sâu bên trong họ là sự thiện lương, là tình thương yêu dành cho người thân. Họ hy sinh tất cả để người thân được hạnh phúc.

.Ông có mong muốn nhiều kịch bản sân khấu nước ngoài như thế được dàn dựng?

- Sau suất đầu tiên của "Lôi vũ" hôm nay, nhìn các bạn trẻ diễn, tôi mơ sẽ có một bản dựng để tôi và các đồng nghiệp của 32 năm trước trở lại sàn diễn. Khán giả sẽ nức lòng chào đón nếu tôi, Hồng Vân, Thành Lộc, Hữu Châu, Minh Trang, Quốc Thảo… sống lại với nhân vật của mình trong vở kịch "Lôi vũ". Nhưng đó chỉ là ước mơ. Máu nghề của chúng tôi lúc nào cũng hừng hực nhưng để biến ước mơ thành hiện thực là một bài toán khó, khi các sân khấu xã hội hóa không đủ tiền để làm vở hoành tráng như "Lôi vũ". Trước mắt, Sân khấu Kịch Hồng Vân sẽ nỗ lực làm việc này, sau "Lôi vũ", có thể sẽ là "Romeo và Juliet", rồi đến "Đèn lồng đỏ cao cao", "Truyền thuyết tình yêu", "Âm mưu tình yêu", "Hamlet"… Chúng tôi cố gắng để các bạn diễn viên trẻ được sống trong tác phẩm kinh điển, qua đó họ sẽ biết quý trọng quá trình sáng tạo nghệ thuật trên một sân khấu đúng nghĩa thánh đường. Từ đó, sẽ khơi gợi nguồn cảm hứng cho tác giả, đạo diễn trẻ lao vào sáng tác, thể nghiệm mạnh mẽ, tìm giải pháp trong hình thức dàn dựng để đưa tác phẩm hay đến với công chúng yêu kịch hôm nay.