Văn hóa phải phát triển tương xứng với kỳ vọng!

Phóng viên: Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định "Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi". Trong suốt chiều dài lịch sử cách mạng Việt Nam, Đảng đã đặt vị thế của văn hóa trong sự phát triển chung như thế nào, thưa ông?

- TSKH PHAN ĐÌNH TÂN: Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nhận định: Trong công cuộc kiến thiết nước nhà, có 4 vấn đề cùng phải chú ý đến, cũng phải coi là quan trọng ngang nhau: chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa. Văn hóa là một bộ phận làm nên cấu trúc xã hội; thiếu văn hóa thì xã hội sẽ không đứng vững được. Vì vậy, văn hóa được ví là nền tảng, văn hóa là một kiến trúc thượng tầng xã hội.

Tiến sĩ khoa học Phan Đình Tân, Phó Chủ tịch chuyên trách Hội đồng Lý luận, phê bình, văn học nghệ thuật trung ương

Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng xác định giữa văn hóa, văn nghệ với kinh tế và chính trị có mối liên hệ chặt chẽ: Văn hóa, nghệ thuật cũng như mọi hoạt động khác, không thể đứng ngoài, mà phải ở trong kinh tế và chính trị. Theo Bác, cũng như các chiến sĩ khác, chiến sĩ nghệ thuật có nhiệm vụ nhất định, tức là phụng sự kháng chiến, phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân, trước hết là công, nông, binh. Để làm tròn nhiệm vụ, chiến sĩ nghệ thuật còn có lập trường vững, tư tưởng đúng. Nói tóm tắt là phải đặt lợi ích của kháng chiến, của Tổ quốc, của nhân dân lên trên hết, trước hết.

Những nhà lãnh đạo xuất sắc của cách mạng Việt Nam luôn coi trọng văn hóa một cách thực chất và thực sự. Từ Đề cương Văn hóa Việt Nam năm 1943 do đồng chí Trường Chinh khởi thảo đến các Hội nghị Văn hóa toàn quốc 1946, 1948 đã thể hiện điều đó với những dấu ấn, những nhận định về văn hóa mà cho đến nay vẫn còn nguyên giá trị.

Văn hóa luôn được nhấn mạnh, coi trọng ngang với chính trị, kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, trên thực tế, các lĩnh vực khác đều đạt được nhiều thành tựu nhưng văn hóa lại chưa phát triển tương xứng. Vì sao lại có tình trạng này?

- Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: Văn hóa, nghệ thuật cũng như mọi hoạt động khác, không thể đứng ngoài, mà phải ở trong kinh tế và chính trị. Nghị quyết số 33 năm 2014 của Ban Chấp hành Trung ương khóa IX đưa ra quan điểm: "Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực phát triển bền vững đất nước. Văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội". Tuy nhiên, từ quan điểm sáng suốt của Đảng, chính sách, pháp luật đúng đắn của nhà nước cho đến việc triển khai thực hiện vẫn còn ranh giới rất lớn. Chính vì vậy, văn hóa vẫn chưa phát triển tương xứng như kỳ vọng.

Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa (thứ 2 từ trái sang), Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng (thứ 4 từ trái sang) tham quan triển lãm “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi” hôm 16-11. Ảnh: HÀ PHƯƠNG

Theo tôi, ở đây có nhiều nguyên nhân. Chính yếu là nguyên nhân về nhận thức của một bộ phận lãnh đạo còn bất cập, chưa thực sự tâm huyết, chưa có tri thức sâu sắc về văn hóa, chưa thực sự thấu hiểu, chia sẻ những thuận lợi và những khó khăn của đội ngũ văn nghệ sĩ - những người góp phần làm nên văn hóa... Bên cạnh đó, để văn hóa phát triển tương xứng với các lĩnh vực khác của xã hội thì chúng ta cũng phải khách quan đánh giá và phải hiểu bản chất của văn hóa.

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói với tính chất văn hóa "là một kiến trúc thượng tầng", không phải "đơn thương độc mã", mà phải khi những cơ sở hạ tầng của xã hội đã kiến thiết rồi, văn hóa mới kiến thiết được và đủ điều kiện phát triển được.

Trong lịch sử của các quốc gia trên thế giới, để phát triển kinh tế, chính trị có thể trong một thời gian ngắn (10-20 năm), nếu có đường lối đúng đắn, tranh thủ được mọi nguồn lực (nội lực và ngoại lực). Nhưng để văn hóa phát triển tương xứng thì phải muộn hơn, do phải thay đổi nhận thức, tư duy của một đến vài thế hệ. Nói như vậy, không phải là sự bao che cho việc chậm trễ phát triển văn hóa nhưng nhận thức về văn hóa đòi hỏi thời gian lâu hơn. Vì vậy, cần sự quan tâm, kiên trì rất lớn, thường xuyên, trực tiếp và liên tục của Đảng và nhà nước.

Nhiều năm nghiên cứu, làm việc trong lĩnh vực quản lý văn hóa, văn học nghệ thuật (VH-NT), ông đánh giá thế nào về năng lực cán bộ trong lĩnh vực văn hóa hiện nay?

- Đây là vấn đề mà tôi rất quan tâm và trăn trở.

Đối với một số lĩnh vực khác, lãnh đạo có thể là người có tư duy quản lý vĩ mô, biết điều hành, chỉ đạo… là có thể được. Nhưng trong lĩnh vực văn hóa, VH-NT, nếu chúng ta có nghị quyết hay, chính sách đúng mà đội ngũ công chức, viên chức về văn hóa không có năng lực, không có tâm huyết, tri thức và không trách nhiệm thì chắc chắn văn hóa sẽ không bao giờ phát triển được mà thậm chí còn tụt hậu, cản trở sự phát triển chung.

Tôi rất mong muốn, tha thiết đề nghị lãnh đạo Đảng và nhà nước quan tâm đến ngành văn hóa, VH-NT nhiều hơn nữa, cụ thể hơn nữa; bố trí những người quản lý văn hóa có chuyên môn, có trình độ, có tâm huyết, có tri thức về văn hóa và VH-NT. Học và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong cách sử dụng người tài, sử dụng cán bộ đúng năng lực, sở trường. Quan tâm thực sự đến năng lực chuyên môn và khả năng lãnh đạo, quản lý, điều hành trong lĩnh vực đòi hỏi chuyên môn chuyên sâu này.

Hội nghị Văn hóa toàn quốc ngày 24-11 tới đây có ý nghĩa mở ra bước ngoặt mới trong vấn đề chấn hưng và phát triển văn hóa. Ông kỳ vọng gì vào hội nghị quan trọng này?

- Kỳ vọng thì rất nhiều nhưng trước mắt, qua Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần này, tôi mong muốn lãnh đạo Đảng, nhà nước quan tâm thật sự, thực chất, cụ thể, thiết thực và nhiều hơn đến lĩnh vực nền tảng này.

Cần thiết kiện toàn lại đội ngũ quản lý văn hóa; thay đổi tư duy, nhận thức. Có làm được như vậy thì nền tảng mới vững chắc, sự phát triển xã hội mới hy vọng được bền vững, vận hội và cơ đồ của dân tộc mới được củng cố, ngày càng phát triển và sự soi sáng của văn hóa mới phát huy được tác dụng.