"Vàng xanh" của thị trường tín chỉ carbon

Theo Tổ chức Năng lượng quốc tế, sử dụng xe điện giúp giảm 20%-40% phát thải khí nhà kính so với xe động cơ đốt trong, nếu tính cả chu kỳ từ sản xuất đến thải bỏ.

Động lực kinh tế mạnh mẽ

Nghiên cứu năm 2025 tại Liên minh châu Âu (EU) của Hội đồng Quốc tế về giao thông sạch cũng cho thấy sử dụng xe điện giảm đến 73% lượng phát thải. Ngay cả khi sạc bằng nguồn điện than, xe điện vẫn phát thải ít hơn xe xăng 64%, theo Cơ quan Bảo vệ môi trường Mỹ và Viện Công nghệ Massachusetts.

Na Uy được xem là quốc gia thành công nhất thế giới trong việc chuyển đổi sang phương tiện giao thông xanh. Nước này có chính sách khuyến khích xe điện mạnh mẽ với "cơ chế đánh đổi carbon". Theo đó, mỗi tấn CO2 mà một chiếc xe chạy xăng thông thường có thể thải ra sẽ bị đánh thuế 1.370 euro. Với khoảng 5-10 tấn phát thải suốt vòng đời một chiếc sedan cỡ trung, nếu mua xe điện tương đương, người dùng được miễn khoản thuế rất đáng kể.

Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế, các chính sách của Na Uy đã tách rời tăng trưởng GDP khỏi phát thải, đồng nghĩa kinh tế vẫn tăng trưởng mạnh nhưng lượng CO2 thải ra không tăng theo, thậm chí còn giảm.

Tại Đức, hệ thống tín chỉ carbon được áp dụng từ năm 2017. Nhà sản xuất ô tô có thể thu thập tín chỉ từ xe phát thải dưới 50 g CO2/km và bán cho công ty khác. Năm 2025, các nhà sản xuất ô tô lớn như Stellantis, Toyota đã mua tín chỉ từ hãng xe điện Tesla để đạt mục tiêu giảm 15% CO2 so với năm 2021. Chính phủ Đức cũng ra mắt chương trình khấu hao thuế 75% cho xe điện từ tháng 7-2025, nhắm đến mục tiêu đạt 15 triệu xe điện vào năm 2030.

Trong khi đó, Trung Quốc - nước dẫn đầu sản xuất xe điện ở châu Á - cũng có chính sách thúc đẩy xe năng lượng mới từ năm 2018, yêu cầu nhà sản xuất ô tô phải đạt tỉ lệ sản xuất xe năng lượng mới hoặc mua tín chỉ từ hãng khác nếu không đạt.

Singapore, trung tâm carbon của châu Á, triển khai chương trình EV Carbon Credit Scheme vào năm 2022 nhằm thúc đẩy thị trường tín chỉ carbon tự nguyện. Năm nay, Singapore tiếp tục mở rộng 2 chương trình ưu đãi cho xe điện, dự kiến kéo dài đến năm 2027, gồm giảm thuế đăng ký dựa trên mức phát thải và hoàn tiền thêm cho người mua xe điện mới.

Đảo quốc này cũng ký 10 thỏa thuận theo Điều 6 Thỏa thuận Paris, tập trung phát triển tín chỉ carbon chất lượng cao từ rừng và năng lượng tái tạo, đồng thời sử dụng công nghệ blockchain để minh bạch dữ liệu. Theo Cơ quan Doanh nghiệp Singapore, nước này có thể làm trung gian xuất khẩu tín chỉ carbon từ Đông Nam Á ra thế giới, chiếm 30% tiềm năng giải pháp thiên nhiên toàn cầu.

Nhiều dư địa cho thị trường carbon

Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp đã chủ động kiểm kê khí nhà kính, đăng ký các dự án giảm phát thải theo tiêu chuẩn quốc tế và chuẩn bị năng lực để tham gia sàn giao dịch carbon.

Tập đoàn Vingroup - thông qua hệ sinh thái xanh toàn diện - đang đăng ký một số dự án tín chỉ carbon theo tiêu chuẩn của các tổ chức uy tín, bao gồm Verified Carbon Standard (VCS) của Verra, Gold Standard for the Global Goals (GS4GG) do Quỹ Gold Standard quản lý và Global Carbon Council (GCC).

Theo tính toán của Vingroup, mẫu xe máy điện Evo Grand có mức tiêu thụ năng lượng 3,65 KWh/100 km. Với quãng đường di chuyển trung bình của mỗi chiếc xe máy ở Việt Nam khoảng 7.400 km/năm, Evo Grand sẽ phát thải 170 kg CO2. Trong khi đó, xe máy động cơ đốt trong dung tích 110 cc tiêu thụ trung bình khoảng 1,9 lít xăng/100 km, phát thải lên tới 333,2 kg CO2/năm. Lượng phát thải chênh lệch 163,2 kg CO2/năm tương đương với việc tạo ra 0,1632 tín chỉ carbon.

Với ô tô điện, hãng xe Việt này dẫn chứng chiếc xe VF6 Eco tiêu thụ 16 KWh/100 km, phát thải 1.544 kg CO2 nếu di chuyển trung bình 15.330 km. Cùng quãng đường, ô tô động cơ đốt trong, với mức tiêu thụ 6,8 lít xăng/100 km, sẽ phát thải 2.470,6 kg CO2. Như vậy, một chiếc VF6 Eco giúp giảm phát thải 926,6 kg CO2, tương đương 0,9266 tín chỉ carbon.

Tương tự, xe buýt điện cũng đóng góp lớn vào giảm phát thải và hình thành tín chỉ carbon. Chiếc EB10 của VinFast có thể chở tối đa 68 hành khách, tiêu thụ năng lượng khoảng 110 KWh/100 km trong khi một chiếc xe buýt chạy bằng dầu tiêu thụ khoảng 40 lít diesel/100 km. Với giả định quãng đường di chuyển 45.000 km/năm, chiếc EB10 có thể giảm phát thải 15-16 tấn CO2 so với xe buýt chạy dầu, tương đương tạo ra 15-16 tín chỉ carbon/năm.

Theo đại diện Vingroup, hiện nay có một số lo ngại về việc sản xuất điện tại Việt Nam vẫn phụ thuộc chủ yếu vào các nhà máy nhiệt điện than nên xe điện không phải là giải pháp bảo vệ môi trường hiệu quả. Tuy nhiên, nhiều tính toán đã chỉ rõ ngay cả trong trường hợp xe điện được sạc hoàn toàn bằng nhiệt điện than, phương tiện này vẫn có khả năng giảm phát thải khí nhà kính - dù hiệu quả kém hơn so với sử dụng điện mặt trời.

Trước thực tế trên, Vingroup quyết định bổ sung ngành năng lượng vào một trong những trụ cột của tập đoàn, thông qua việc thành lập Công ty CP Năng lượng VinEnergo. Tập trung phát triển năng lượng tái tạo, LNG và hạ tầng điện thế hệ mới, dự kiến VinEnergo sẽ phát triển các dự án điện sạch với tổng công suất khoảng 22.000 MW.