Bài toán cân não của ngành gỗ

Tuần trước, Tổng thống Donald Trump thông báo trên mạng xã hội Truth Social rằng Mỹ sẽ áp thuế 30%-50% đối với các mặt hàng nhập khẩu gồm tủ bếp, tủ chậu phòng tắm, đồ nội thất bọc nệm và các sản phẩm liên quan, áp dụng từ ngày 1-10-2025. Chính sách này ngay lập tức gây lo ngại sâu sắc cho ngành chế biến gỗ Việt Nam, một trong những ngành xuất khẩu chủ lực sang thị trường Mỹ.

Khó khăn chồng chất

Theo tuyên bố của tổng thống Mỹ, mức thuế áp dụng cho các sản phẩm hoàn chỉnh nhập khẩu từ bên ngoài Mỹ, đặc biệt từ các quốc gia có thế mạnh về xuất khẩu gỗ như Trung Quốc, Việt Nam, Malaysia, Indonesia… Mục đích là để "bảo vệ sản xuất trong nước", ngăn tình trạng "hàng ngoại ồ ạt nhập khẩu" gây tổn hại đến doanh nghiệp (DN) nội địa, đồng thời viện dẫn lý do an ninh quốc gia theo quy định Section 232 (Luật Mở rộng thương mại năm 1962).

Đón nhận thông tin này, các DN gỗ trong nước cho biết khi thuế 50% áp lên tủ bếp và 30% lên nội thất bọc, chi phí hàng nội thất xuất khẩu vào Mỹ sẽ bị "đội" lên rất nhiều. Điều này làm giảm lợi nhuận hoặc buộc DN phải tăng giá bán, dẫn đến mất lợi thế giá so với đối thủ trong nước Mỹ hoặc từ các quốc gia không bị ảnh hưởng. Một phần chi phí thuế sẽ được chuyển vào giá bán, làm giảm nhu cầu nhập khẩu nội thất từ nước ngoài và khách hàng Mỹ cũng sẽ phải chịu giá cao hơn nếu mua nội thất nhập khẩu.

Ông Nguyễn Chánh Phương, Phó Chủ tịch Hội Mỹ nghệ và Chế biến gỗ TP HCM (HAWA), thừa nhận việc Mỹ tăng thuế với tủ bếp và nội thất bọc sẽ tác động rất lớn đến ngành xuất khẩu gỗ Việt Nam. "Hai nhóm sản phẩm này chiếm tỉ trọng cao (tủ bếp khoảng 30%-35% và nội thất bọc khoảng 10%) trong tổng kim ngạch xuất khẩu đồ gỗ sang Mỹ. Dù mức thuế này áp dụng cho nhiều nước nhưng Việt Nam chịu ảnh hưởng nặng nhất do cơ cấu mặt hàng phụ thuộc lớn vào 2 nhóm này" - ông Phương nhận định.

Theo ông Phương, trong nhiều năm qua, Mỹ là thị trường xuất khẩu gỗ lớn nhất của Việt Nam, chiếm hơn 50% tổng kim ngạch. Vì vậy, bất kỳ biến động chính sách nào của Mỹ đều tác động trực tiếp đến DN trong nước.

Ông Đặng Minh Lành, Giám đốc Công ty TNHH Nội thất New GBI, cho biết ngay cả trước khi mức thuế mới được công bố, Mỹ đã áp thuế đối ứng lên 20%, khiến giá xuất bán sang thị trường này tăng đáng kể. "DN xuất khẩu buộc phải chia sẻ lợi nhuận với đối tác nhập khẩu bằng cách giảm giá 5%-10% tùy đơn hàng. Với những dự án lớn, lợi nhuận gần như không còn, chỉ cố gắng duy trì để giữ thị trường. Nay thuế tăng lên 30%-50% thì tình hình càng thêm khó khăn chồng chất" - ông Lành nói.

Chuyển hướng thị trường

Trước áp lực đó, nhiều DN Việt Nam đang chuyển hướng sang các thị trường mới, đặc biệt là châu Âu và Trung Đông. "Thị trường Trung Đông đang bùng nổ với nhu cầu nội thất cho hệ thống khách sạn, khu nghỉ dưỡng, căn hộ cao cấp. Giá trị thị trường đồ gỗ ước tính khoảng 5 tỉ USD và tiếp tục tăng nhanh" - ông Lành cho biết thêm.

Ông Huỳnh Quang Thanh, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Chế biến gỗ Hiệp Long, cho biết tủ bếp là mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang Mỹ, chiếm khoảng 40% tổng kim ngạch của DN. "Nếu mức thuế 50% được áp dụng, chắc chắn xuất khẩu sẽ giảm mạnh. Tuy nhiên, việc Mỹ áp dụng thuế cao cho nhiều quốc gia khiến nguồn cung toàn cầu giảm, thị trường Mỹ vẫn cần nhập hàng nhưng tiến độ sẽ chậm lại" - ông Thanh ví von.

Ông Thanh cho rằng mục tiêu của chính quyền Mỹ là bảo vệ ngành sản xuất nội thất trong nước, song thực tế, ngành này ở Mỹ gần như đã suy yếu nghiêm trọng. "Các khu công nghiệp sản xuất đồ gỗ tại Mỹ hầu hết đã đóng cửa vì chi phí nhân công cao, quy định môi trường và an toàn lao động quá khắt khe. Hiện DN Mỹ chỉ còn làm các công đoạn cuối như lắp ráp, phun sơn, chứ không thể làm từ A đến Z. Do đó, việc tái khởi động toàn bộ chuỗi sản xuất gần như bất khả thi" - ông Thanh nói.

Vì vậy, theo ông, giải pháp cấp bách nhất đối với DN Việt Nam là đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, tiết giảm chi phí sản xuất và đề nghị Nhà nước hỗ trợ. "DN rất cần được miễn giảm tiền thuê đất, bảo hiểm xã hội, chi phí logistics. Ngoài ra, cần quản lý chặt việc trồng rừng trong nước để có nguồn gỗ rừng trồng đạt kích thước lớn, thay vì chỉ dùng cho dăm gỗ như hiện nay" - ông Thanh kiến nghị.

Ở góc nhìn khác, ông Đỗ Ngọc Hưng, Trưởng Cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Mỹ, cho biết Tổng thống Donald Trump đưa ra yêu cầu đề nghị xem xét điều tra với mặt hàng đồ gỗ nội thất xuất khẩu sang Mỹ là do làm tác động đến ngành sản xuất trong nước, giảm việc làm của người Mỹ. Thực tế, gỗ và các sản phẩm gỗ là mặt hàng thường xuyên bị cáo buộc. Do vậy, để tránh bị coi là truyền tải, bị áp thuế cao, các DN Việt cần lưu ý nguồn gốc xuất xứ nguyên liệu, quy trình sản xuất minh bạch dễ tra cứu, trích xuất dữ liệu để cung cấp thông tin cho cơ quan chức năng của Mỹ trong quá trình điều tra, xem xét.

Thêm giải pháp hỗ trợ

Theo ông Trần Quốc Mạnh, Phó Chủ tịch Hiệp hội Xuất khẩu Thủ công mỹ nghệ Việt Nam (Vietcraft), các DN cần nhanh chóng thích nghi với tình hình mới, chấp nhận biên lợi nhuận thấp hơn, đồng thời tái cơ cấu hoạt động sản xuất. "Trung Quốc cũng từng rơi vào tình cảnh tương tự. Họ vượt qua được bằng cách hiện đại hóa, số hóa dây chuyền, giảm chi phí để cạnh tranh. Việt Nam thì khó hơn vì đa số DN vừa và nhỏ, thiếu vốn đầu tư công nghệ" - ông Mạnh nói.

Ông Mạnh đề xuất Nhà nước cần hỗ trợ mạnh mẽ hơn về chuyển đổi số, từ việc cung cấp nền tảng quản trị, tự động hóa, đến kết nối chuỗi cung ứng. Đồng thời, cần đẩy mạnh xúc tiến thương mại, hỗ trợ DN tham gia hội chợ quốc tế, tiếp cận khách hàng ở châu Âu, Nhật Bản, Úc, Trung Đông để mở rộng thị trường.

Ngoài ra, các DN cần tăng cường liên kết với đối tác nhập khẩu, cùng chia sẻ tổn thất để giữ mối quan hệ lâu dài. "Khách hàng đồ gỗ phần lớn là khách hàng truyền thống. Nếu duy trì được lòng tin trong giai đoạn khó khăn này, DN sẽ có cơ hội phục hồi khi tình hình ổn định trở lại" - ông Mạnh nhấn mạnh.

Ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, cho biết 8 tháng năm 2025, xuất khẩu gỗ đạt kim ngạch 11,2 tỉ USD, tăng 7%, mức tăng thấp hơn nhiều so với kỳ vọng. Tuy vậy, trong bối cảnh gặp cú sốc thuế đối ứng của Mỹ, đây là mức tăng trưởng chấp nhận được bởi thị trường này đang chiếm tới 56% trong tổng kim ngạch xuất khẩu đồ gỗ của Việt Nam.

Do vậy, mọi chính sách thuế mới của Mỹ đều có tác động tới ngành gỗ. Điều này đòi hỏi các DN chủ động ứng phó. Nếu trước đây, ông Hoài cho hay các DN vẫn đa phần đợi nhà nhập khẩu từ Mỹ đến đặt hàng, đưa mẫu mã và thương hiệu của họ để mình làm gia công thì hiện nay một số DN đã chủ động tiếp thị, xây dựng thương hiệu, bán trực tiếp tới người tiêu dùng cuối cùng qua kênh thương mại điện tử xuyên biên giới.

Mặt khác, Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam đề xuất bỏ thuế xuất khẩu 25% với gỗ xẻ có nguồn gốc gỗ tròn nhập. "Mỹ là quốc gia có rất nhiều rừng, do vậy nếu bỏ thuế xuất khẩu, các DN có thể đẩy mạnh nhập nguyên liệu gỗ tròn từ Mỹ về để chế biến và xuất khẩu gỗ xẻ, điều này giúp giảm xuất siêu sang thị trường Mỹ" - hiệp hội giải thích.