Bảo đảm quyền thụ hưởng của người lao động

Luật Việc làm (sửa đổi) dự kiến được Quốc hội (QH) khóa XV thông qua vào kỳ họp thứ 9. Sau nhiều lần tiếp thu ý kiến và chỉnh lý, tại Dự thảo Luật Việc làm mới nhất (ngày 6-3-2025) có một số nội dung đã được điều chỉnh để phù hợp thực tiễn. Trong đó, việc sửa đổi quy định về điều kiện hưởng trợ cấp thất nghiệp (TCTN) đang thu hút sự quan tâm của người lao động (NLĐ).

Còn nhiều băn khoăn

Theo đó, tại khoản 1 điều 43 dự thảo Luật Việc làm quy định NLĐ đóng bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) được hưởng TCTN khi chấm dứt hợp đồng lao động (HĐLĐ), hợp đồng làm việc (HĐLV) hoặc chấm dứt làm việc theo quy định của pháp luật, trừ trường hợp NLĐ đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật theo quy định Bộ Luật Lao động (BLLĐ), hoặc đơn phương chấm dứt HĐLĐ không đúng quy định của Luật Viên chức; NLĐ nghỉ việc khi đủ điều kiện hưởng lương hưu. 

So với trước đó, dự thảo lần này đã loại trừ trường hợp không được hưởng BHTN là NLĐ bị sa thải theo pháp luật về lao động, bị xử lý kỷ luật buộc thôi việc theo pháp luật về viên chức.

Tại báo cáo tiếp thu, giải trình và chỉnh lý dự thảo Luật Việc làm, Ủy ban Thường vụ QH lý giải việc giữ nguyên trường hợp NLĐ đơn phương chấm dứt HĐLĐ hay HĐLV trái pháp luật không được hưởng TCTN là kế thừa Luật Việc làm 2013. Quy định này cũng nhằm tránh các trường hợp NLĐ tự ý nghỉ việc mà không báo trước, ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất - kinh doanh của đơn vị, doanh nghiệp.

Tại buổi góp ý dự thảo Luật Việc làm do Đoàn Đại biểu QH TP HCM tổ chức mới đây, ông Phạm Văn Hiền, Phó Giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật LĐLĐ TP HCM, băn khoăn với quy định này. Theo ông Hiền, chỉ có tòa án mới có thẩm quyền xác định NLĐ đơn phương chấm dứt HĐLĐ hay HĐLV trái quy định pháp luật. 

Do đó, nếu chỉ dựa vào lý do đơn phương chấm dứt HĐLĐ, HĐLV ghi trên quyết định nghỉ việc để không cho NLĐ hưởng BHTN là chưa hợp lý. "Không ít trường hợp NLĐ bị DN quy lỗi đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật nhưng phán quyết của tòa sau đó có kết quả ngược lại, nhưng họ không được hưởng chế độ gì, như vậy là rất thiệt thòi" - ông Hiền đánh giá.

Luật sư Trương Thị Hòa cũng đề nghị cần làm rõ trường hợp đơn phương chấm dứt HĐLĐ trái pháp luật không được hưởng BHTN vì thực tế có rất nhiều tình huống đơn phương xảy ra. Như NLĐ không bảo đảm thời hạn thông báo trước khi đơn phương chấm dứt HĐLĐ; chấm dứt HĐLĐ không đúng quy định tại các điều 35, 36 và 37 của BLLĐ… Vì vậy, cần quy định trường hợp đơn phương nào được hưởng, không được hưởng BHTN để tránh thiệt thòi quyền lợi cho NLĐ.

Công bằng đóng - hưởng

Cũng theo dự thảo luật, NLĐ nghỉ việc khi đủ điều kiện hưởng lương hưu cũng là đối tượng không được hưởng TCTN. Ông Nguyễn Văn Lượng, Giám đốc Trung tâm Dạy nghề và Hỗ trợ nông dân TP HCM, không đồng tình với quy định này.

Theo ông Lượng, nguyên tắc của BHTN là đóng - hưởng và chia sẻ. Việc chia sẻ chỉ nên là một phần chứ không nên buộc NLĐ chịu toàn bộ. Chẳng hạn như trường hợp NLĐ đi làm và tham gia BHTN từ khi còn là sinh viên nhưng cả đời không thất nghiệp, không được hưởng bất cứ quyền lợi gì khi nghỉ hưu. Cùng với đó, dự thảo Luật quy định mức đóng BHTN cao nhất bằng 20 lần mức lương tối thiểu tháng theo vùng, nhưng mức hưởng TCTN tối đa chỉ không quá 5 lần mức lương tối thiểu.

Những điều này sẽ khiến NLĐ cảm thấy thiệt thòi, không có động lực tham gia BHTN lâu dài. "Lý do không cho NLĐ đủ điều kiện hưởng chế độ hưu trí nhận TCTN là nhằm hạn chế việc trục lợi quỹ BHTN, nhưng chưa bảo đảm công bằng trong đóng - hưởng" - ông Lượng nói. 

Bên cạnh đó, theo quy định của Luật BHXH, khi đóng BHXH vượt quá thời gian hưởng hưu tối đa, NLĐ được nhận thêm khoản khuyến khích là trợ cấp hưu trí một lần khi nghỉ hưu. Do vậy, ông Lượng kiến nghị xem xét quyền hưởng TCTN của người đủ điều kiện hưởng lương hưu và bảo lưu thời gian đóng BHTN trên 144 tháng để bảo đảm quyền lợi NLĐ.

Ông Nguyễn Tuấn Huân, cán bộ hưu trí (huyện Bình Chánh, TP HCM) cũng kiến nghị nên cho NLĐ nghỉ việc khi đủ điều kiện hưởng lương hưu hưởng TCTN. Ông Huân từng đóng BHXH hơn 42 năm và đóng BHTN 15 năm. Đầu năm 2024, ông nghỉ hưu nhưng không được hưởng TCTN nên rất thiệt thòi.

Để tránh thiệt thòi, hiện nay có tình trạng NLĐ làm thủ tục nhận TCTN trước khi hưởng lương hưu. Song, ông Huân khẳng định đây không phải là hành vi trục lợi quỹ BHTN bởi lương hưu và TCTN được chi trả bởi 2 quỹ độc lập và đều có sự đóng góp của NLĐ. Theo quy định hiện hành, khi hưởng hưu NLĐ không được hưởng TCTN, trong khi lương hưu quá thấp nên NLĐ phải tính toán để hưởng chế độ có lợi hơn. 

"Nhà nước luôn khuyến khích thực hiện các chế độ chính sách có lợi hơn cho NLĐ. Hơn nữa, chỉ khi NLĐ đáp ứng đủ điều kiện thì mới được cơ quan chức năng giải quyết chế độ. Vậy thì không thể gán hành vi "trục lợi" cho NLĐ" - ông Huân phân tích.