Biển Đông chưa thôi "dậy sóng"

Thời gian gần đây, tình hình biển Đông tiếp tục căng thẳng trước cuộc đối đầu giữa Trung Quốc với vùng lãnh thổ Đài Loan và đặc biệt là Philippines.

Gia tăng phức tạp

Chỉ mới đây, theo Lực lượng Tuần duyên Đài Loan (CGA), cuộc đối đầu bắt đầu vào khoảng 14 giờ 50 phút ngày 2-8 khi Bộ Chỉ huy Lực lượng Phòng vệ của Đài Loan ở khu vực Pratas phát hiện tàu hải cảnh Trung Quốc mang số hiệu 3102 tiến về phía Nam quần đảo này ở khoảng cách khoảng 28 hải lý, nơi đang do Đài Bắc kiểm soát. Sự việc đối đầu gây leo thang căng thẳng.

Trong lúc đó, Bắc Kinh cảnh giác cao trước việc New Delhi can dự vào tranh chấp biển Đông sau khi hải quân Philippines và Ấn Độ lần đầu tiên tiến hành tuần tra chung. Động thái mới này được giới quan sát đánh giá có thể làm phức tạp thêm quan hệ song phương giữa Trung Quốc và Ấn Độ, cũng như gia tăng tình hình phức tạp trên biển Đông.

Đợt hoạt động hợp tác hàng hải (MCA) giữa Philippines và Ấn Độ kết thúc ngày 4-8, trùng thời điểm Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. thăm cấp nhà nước tới Ấn Độ. Cuộc tuần tra có sự tham gia của 3 tàu Hải quân Ấn Độ, trong đó có một khu trục hạm có tên lửa dẫn đường và một tàu chống ngầm. Phía Philippines triển khai 2 tàu chiến, trong đó có BRP Miguel Malvar - một khinh hạm tên lửa mới được biên chế hồi tháng 5-2025. Hoạt động tuần tra kéo dài 2 ngày, đi qua vùng biển chiến lược từ Masinloc (tỉnh Zambales) đến đảo Cabra (Mindoro Occidental). Quân đội Philippines nhấn mạnh sự kiện thể hiện "hợp tác an ninh ngày càng phát triển giữa hai đối tác Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương". Masinloc nằm trên đảo chính Luzon của Philippines, cách bãi cạn Scarborough - điểm nóng trong các căng thẳng hàng hải giữa Bắc Kinh và Manila - khoảng 124 hải lý (230 km) về phía Đông.

Ông Harsh Pant, Phó Chủ tịch Quỹ Nghiên cứu Observer (Delhi), cho rằng Ấn Độ đang thể hiện cam kết hỗ trợ các đối tác Đông Nam Á và xây dựng khả năng răn đe để đối phó với Trung Quốc. Ông nêu quan điểm, dù Trung Quốc có thể không hài lòng với hoạt động tuần tra nhưng nước này "khó có cơ sở để phản đối" vì Ấn Độ và Philippines là các quốc gia có chủ quyền và có quyền định hình quan hệ song phương.

Cuộc tập trận diễn ra trong bối cảnh Ấn Độ và Philippines thắt chặt quan hệ và đều hướng quan hệ căng thẳng với Trung Quốc. Manila đang đối mặt với tranh chấp lãnh thổ, trong khi New Delhi lại vướng vào xung đột biên giới với Trung Quốc.

Giới quan sát nhận định cuộc tuần tra lần này nhiều khả năng khiến Trung Quốc phản ứng gay gắt, song không dẫn đến đổ vỡ nghiêm trọng trong ngắn hạn. Tuy nhiên, về dài hạn, nó không chỉ khiến quan hệ Trung - Ấn nhiều khả năng sẽ xuất hiện thêm rạn nứt mà còn làm gia tăng tình hình phức tạp trên biển Đông.

Nhiều động thái mới

Năm 2022, Manila đã mua một hệ thống tên lửa chống hạm đất liền từ Công ty BrahMos Aerospace Pvt. Ltd. của Ấn Độ, trong một hợp đồng trị giá 18,9 tỉ peso (329 triệu USD) và đang đặt mua thêm. Tên lửa chống hạm đất liền là loại tên lửa được thiết kế để tấn công các mục tiêu trên biển nhưng được phóng từ các bệ phóng trên đất liền.

Việc tăng cường quan hệ một cách công khai như vậy vấp phải sự phản ứng quyết liệt từ Trung Quốc. Bằng chứng là Trung Quốc đã tiến hành các cuộc tuần tra mới trên biển Đông. Nước này thường xuyên phớt lờ quyền của các quốc gia khác ở vùng biển này - nơi sở hữu trữ lượng dầu, khí và hải sản đáng kể.

Philippines thường xuyên có động thái phản đối Trung Quốc và trong những năm gần đây, Ấn Độ ủng hộ các nỗ lực này. Năm 2023, Ấn Độ kêu gọi Trung Quốc tôn trọng phán quyết do Tòa Trọng tài quốc tế ở La Haye đưa ra năm 2016, trong đó nêu rõ các yêu sách chủ quyền của Bắc Kinh đối với vùng biển này thiếu cơ sở pháp lý. Trung Quốc đã phớt lờ phán quyết này và tăng cường các cuộc tuần tra ở biển Đông. Bắc Kinh coi bất kỳ sự ủng hộ nào dành cho Manila đều là động thái xâm phạm chủ quyền của Trung Quốc và lực lượng hải quân của họ thường xuyên quấy rối các tàu Philippines nhằm khẳng định quyền kiểm soát đối với vùng biển.

Là một đồng minh hiệp ước với Mỹ, từ trước đến nay, Philippines vẫn nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ chính quyền Washington. Cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden từng cam kết tăng cường các hoạt động tự do hàng hải ở biển Đông, đồng thời thúc đẩy nhóm "bộ tứ" bao gồm Ấn Độ, Úc, Mỹ và Nhật Bản - nhóm mà Trung Quốc nhìn nhận với nhiều hoài nghi. Tuy nhiên, thông điệp này của Mỹ đã trở nên không nhất quán dưới thời chính quyền Tổng thống Donald Trump hiện nay.

Trong lúc đó, "cuộc chiến thương mại" của Tổng thống Donald Trump khiến cho tình hình càng gia tăng bất ổn. Các đồng minh truyền thống của Mỹ như Hàn Quốc, Nhật Bản và Philippines đang nỗ lực tìm kiếm các điều khoản thuận lợi, trong lúc Trung Quốc dường như đang hưởng lợi khi quan hệ với Mỹ dần tan băng. Trong khi đó, Ấn Độ - quốc gia ngày càng được xem như đối tác chủ chốt của Mỹ tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương - lại bất ngờ trở thành mục tiêu mới nhất của Tổng thống Donald Trump, bị đe dọa áp thuế cao hơn vì đã mua dầu từ Nga.

Khi những động thái trên tiếp tục tái diễn, biển Đông - khu vực đóng vai trò quan trọng đối với thương mại và an ninh hàng hải trên thế giới - khó có thể yên bình.