Chuyện chưa kể về chuyến lưu diễn ca Huế trên đất Mỹ

Tối 22-1, Câu lạc bộ (CLB) ca Huế biểu diễn đêm tất niên trước thềm năm mới Ất Tỵ 2025. Không gian ở Trung tâm Văn hóa – Thông tin và Thể thao quận Thuận Hóa ở số 23-25 Lê Lợi (quận Thuận Hoá, TP Huế) đầy ắp khán giả. Như thường lệ, sau tổ khúc "Nón quê em", lời Văn Lang, các ca sĩ, nghệ sĩ CLB ca Huế lại rời sân khấu xuống tặng nón cho các khản giả.

Ca Huế đến Mỹ vào thời điểm đặc biệt

Hình ảnh này làm nhà thơ Võ Quê, Chủ nhiệm CLB ca Huế, nguyên Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Thừa Thiên - Huế, nhớ lại chuyến công diễn 10 ngày trên đất Mỹ cách đây 30 năm. Đây là thời điểm chỉ sau vài ngày Tổng thống Mỹ Bill Clinton và cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt thông báo bình thường hóa quan hệ ngoại giao giữa 2 nước.

Đó là những ngày cuối tháng 7-1995, đoàn ca Huế do ông Võ Quê làm trưởng đoàn với các nghệ sĩ Mạnh Cẩm, Trần Thảo, Thúy Vân, Thu Hằng, Khánh Vân, Sĩ Thoại, Thái Hùng, Ái Hoa, Lệ Hoa, Tô Diệu Linh qua sự giới thiệu và điều hợp chương trình của GS-TS Nguyễn Thuyết Phong (Viện Đại học Kent States, Hoa Kỳ) được biểu diễn trên đất Mỹ trong liên hoan nghệ thuật âm nhạc dân tộc toàn quốc của nước này.

Cũng sau tổ khúc "Nón quê em", các nghệ sĩ trong đoàn đã xuống tặng 10 chiếc nón cho các khán giả là những người Mỹ, kiều bào Việt Nam như một món quà quê hương tặng những người phương xa.

"GS -TS Nguyễn Thuyết Phong là người Trà Vinh, định cư ở Mỹ. Năm đó ông về Huế và được tôi mời ông xuống thuyền nghe ca Huế trên sông Hương nên ông rất ấn tượng vì chương trình rất hay. Về Mỹ ông đã vận động một tổ chức bên ấy mời đoàn chúng tôi qua biểu diễn" – ông Võ Quê kể lại.

Chuyến công diễn mang ấn tượng sâu sắc không những đối với nhà thơ Võ Quê mà cả các thành viên trong đoàn bởi đó là thời điểm Việt Nam với Hoa Kỳ bình thường hóa quan hệ; là lần đầu tiên có một đoàn nghệ thuật Việt Nam mà do ca Huế đại diện được đến Mỹ biểu diễn.

"Qua ba ngày đầu tiên biểu diễn ở công viên Market, ở giáo đường thành phố Lowell, âm nhạc Huế nói riêng và âm nhạc Việt Nam nói chung đã được sự tán thưởng nhiệt thành của những người mộ điệu Mỹ và Việt kiều. Đoàn ca nhạc truyền thống Huế, đoàn duy nhất ngoài nước Mỹ đã đem đến cho ba ngày hội diễn những màu sắc độc đáo, phong phú qua các tiết mục ca Huế, nhã nhạc cung đình, dân ca" – nhà thơ Võ Quê chia sẻ.

Đó là những tràng pháo tay vang ngân rộn rã, khán giả Mỹ và Việt đã đứng dậy bày tỏ sự nồng nhiệt trong tất cả các điểm diễn tại thành phố Lowell. Theo phong tục Mỹ, thái độ này cho biết đấy là sự quí trọng âm nhạc Việt, ngợi ca chương trình thành công so với tất cả các đoàn tham gia hội diễn ca nhạc khác.

Ngày 1-8-1995, tại thủ đô Washington DC, đoàn được mời diễn tại thính phòng Carmichael, Bảo tàng Lịch sử Hoa Kỳ. Âm nhạc làm say mê khán giả, người đồng hương và làm xúc động những bè bạn Mỹ.

Điều kỳ diệu từ âm nhạc

Chuyến lưu diễn tại Mỹ với 8 chương trình gồm các bài bản ca Huế, lý Huế, chầu văn; trình diễn đại nhạc trống kèn, hòa tấu nhã nhạc "Thập thủ liên hoàn". Đó là các tiết mục hoàn toàn thuần túy Huế, là tinh hoa âm nhạc cung đình, âm nhạc tín ngưỡng dân gian mà đoàn muốn giới thiệu đến công chúng Mỹ, kiều bào Việt Nam tại nước này.

Thời gian ở Mỹ đoàn đã nhận được nhiều sự giúp đỡ, trong đó được vợ chồng nhà thơ Bowen Kevin (Trung tâm William Joiner, Hoa Kỳ) mời đến dự tiệc ngoài trời tại nhà riêng trong một buổi chiều. Ở đó các nghệ sĩ đã có dịp giao lưu với nhiều người, trong đó có nhiều Việt kiều.

"Chính nhờ mối quan hệ tốt đẹp đó đã giúp cho đoàn niềm hưng phấn để biểu diễn, góp phần tăng thêm sự hiểu biết về âm nhạc Việt Nam, cụ thể là âm nhạc Huế trong công chúng Mỹ, gợi lên bao niềm thương nhớ quê hương trong sâu thẳm tâm hồn người Việt xa quê" – ông Võ Quê chia sẻ.

Đặc biệt, nhà thơ Võ Quê thường có một số cuộc đối thoại với nhiều người, qua đó đã giúp những người xa quê hiểu về Việt Nam hơn, yêu quê hương hơn.

Một lần có người đàn ông tới tìm gặp ông và cho biết quê ở Huế, hiện là bác sĩ ở Mỹ, hỏi: "Anh có phải là Võ Quê không? Khi về bên Việt Nam khi họ biết anh nói chuyện với tôi, anh có bị gây khó dễ không".

"Vâng, tôi là Võ Quê. Trưởng đoàn, phó chủ tịch Hội liên hiệp văn học nghệ thuật tỉnh. Tôi đi đây với lời mời của Chính phủ Mỹ, do đó tôi được quyền nói chuyện, giao lưu, khi về không có ai gây khó dễ" – nhà thơ Võ Quê trả lời và hỏi lại tên người kia thì bị từ chối.

"Thấy chưa, tôi không ngại mà anh lại ngại, chứng tỏ anh khó khăn hơn tôi" – nhà thơ Võ Quê nhấn mạnh.

Người đàn ông này nói rằng đoàn Ca Huế qua Mỹ vào thời điểm này không thuận lợi vì khi nghe tin Mỹ bỏ cấm vận Việt Nam thì nhiều người người Việt ở Mỹ không đồng tình. "Chương trình tiếp theo anh không nên diễn vì nguy hiểm cho đoàn" – người này khuyên.

Đáp lại, ông Võ Quê khẳng định rằng đoàn ca Huế đến Mỹ rất đúng thời điểm với ý nghĩa khi âm nhạc đã mở đầu câu chuyện bỏ cấm vận. Mặc dù có thể có những người chống đối, gây bất lợi cho đoàn nhưng đó chỉ là số ít. Chắc chắn đa số những người yêu quê hương sẽ bảo vệ đoàn.

"Pháp luật Mỹ có cho quyền tự do được quyền biểu tình, vậy thì chúng tôi cũng được quyền biểu diễn. Chúng tôi được Chính phủ Mỹ mời chứ không phải là một gánh hát rong, sao không được biểu diễn?. Ngày mai nếu anh có bạn bè, bà con hãy giới thiệu họ đến xem chúng tôi biểu diễn" – nhà thơ Võ Quê đáp lại.

Ông Võ Quê chia sẻ rằng rất tự hào với chuyến đi này bởi khi chiến tranh ông là người hoạt động trong phong trào đô thị, thường xuống đường chống Mỹ, là cựu tù Côn Đảo thì nay hòa bình lại được đi qua Mỹ để biểu diễn, giới thiệu cho công chúng Mỹ biết về nghệ thuật ca Huế.

Điều đó cũng chứng minh rằng chiến tranh chắc chắn đến một lúc nào đó sẽ qua đi, khi hòa bình thì những người kháng chiến sẽ làm công việc của hòa bình. "Mỹ là đất nước hiện đại, mình lại giới thiệu được hồn dân tộc, những giá trị truyền thống âm nhạc dân tộc, của Huế đến với họ thì rất ý nghĩa" – nhà thơ Võ Quê chia sẻ.