Dự án lớn cần nhà thầu lớn

Trong bối cảnh TP HCM triển khai hàng loạt dự án giao thông trọng điểm, nhiều nhà thầu đã bộc lộ năng lực hạn chế hoặc "một tay nhiều việc" khiến công trình bị ảnh hưởng. Phóng viên Báo Người Lao Động có cuộc trao đổi với TS Phạm Viết Thuận - Viện trưởng Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường TP HCM.

Phóng viên: Nhiều dự án trọng điểm như cải tạo kênh Tham Lương - Bến Cát - rạch Nước Lên; xây dựng nút giao An Phú tiến độ chậm từ 10 đến 12 tháng so với kế hoạch. Ông có thể phân tích rõ hơn thực trạng này?

- TS Phạm Viết Thuận: Qua đánh giá nhiều dự án đã triển khai, theo tôi, lý do chính khiến các dự án chậm trễ xuất phát từ yếu tố giải phóng mặt bằng. Ngoài ra, không ít thời điểm nguồn vật liệu khan hiếm, giá vật tư tăng khiến nhà thầu chần chừ, "cù cưa" chờ tìm nguồn vật liệu có giá tốt.

Bên cạnh đó, có nguyên nhân chủ quan là khâu tổ chức thi công của các nhà thầu và vai trò quản lý dự án của chủ đầu tư chưa thật quyết đoán. 

Thực tế, mỗi công trình có khó khăn riêng nhưng thường chủ đầu tư thiếu tính chủ động, chưa giám sát chặt chẽ từng mốc tiến độ trên công trường, chỉ đến khi vỡ lẽ mới có báo cáo. Có thể nhìn thấy điều này qua công trình nút giao thông An Phú, dự án kênh Tham Lương - Bến Cát - rạch Nước Lên.

* Hiện nay, nhiều dự án lớn được chia nhỏ ra nhiều gói thầu và cho phép liên danh nhà thầu thực hiện trong một gói. Theo ông, có nên khuyến khích, vì thực tế một số gói thầu liên danh của dự án Nút giao An Phú tiến độ vẫn không như mong muốn?

- Trên thực tế, việc điều hành Liên danh bao giờ cũng phức tạp. Nói thẳng ra, nhà thầu "một tay nhiều việc", tham gia 3 liên danh ở 3 gói thầu khác nhau như dự án cải tạo kênh Tham Lương - Bến Cát - rạch Nước Lên thì không làm xuể dẫn đến tiến độ chậm là dễ hiểu. Bởi nhà thầu tập trung chỗ này thì mất chỗ kia trong khi nhân lực, thiết bị có hạn.

Kinh nghiệm cho thấy chủ đầu tư nên chọn nhà thầu đủ mạnh thay vì chọn nhà thầu liên danh. Nên tổ chức lựa chọn nhà thầu độc lập đủ năng lực thực hiện và điều này nên quy định trong hồ sơ yêu cầu khi đấu thầu nhằm bảo đảm thanh toán khối lượng rõ ràng và cụ thể.

* TP HCM vừa khởi công nhiều dự án trọng điểm như cao tốc TP HCM - Mộc Bài, cải tạo rạch bờ Bắc kênh Đôi, sắp tới là Vành đai 4 TP HCM và cầu đường Nguyễn Khoái. Để tránh những đáng tiếc về tiến độ, theo ông TP HCM cần những giải pháp gì?

- Trước hết là yếu tố con người. Phải làm tốt công tác đánh giá năng lực quản lý của các Ban quản lý dự án địa phương bởi các đơn vị này phối hợp chủ đầu tư cùng với tư vấn giám sát xử lý trực tiếp tại các công trình. Khi phát hiện bất ổn, mọi vấn đề phải xử lý nhanh tại hiện trường và điều này đòi hỏi người điều hành phải có chuyên môn kinh nghiệm và trách nhiệm.

Thêm nữa, phương thức tổ chức rất quan trọng, trong đó, chủ đầu tư phải theo dõi sát sao, tạo mọi điều kiện cho thi công, không có thái độ cửa quyền với nhà thầu khiến họ dè dặt trong trình bày đề xuất. 

Song song đó, Tư vấn giám sát A, B và ban quản lý dự án địa phương phối hợp cùng kiểm tra các hạng mục vật tư trước khi thi công, tạo tối đa điều kiện cho nhà thầu thi công đạt tiến độ.

* Ông nhiều lần đề xuất TP HCM nên thành lập 3 công ty nhà nước làm tổng thầu cho 3 lĩnh vực hạ tầng giao thông, điện - nước và môi trường, cụ thể đề xuất như thế nào và vì sao cần phải thực hiện trong giai đoạn hiện nay?

- Để có thể chủ động trong phát triển hạ tầng theo Nghị quyết 98/2023 của Quốc hội và tạo sức bật phát triển cho TP HCM sau sáp nhập thì việc có các doanh nghiệp mạnh thực hiện dự án trọng điểm theo lĩnh vực là rất cần thiết...

Những công trình khắc phục sự cố khẩn cấp, bảo vệ chủ quyền quốc gia, công trình cộng đồng, công trình có tính đặc thù tuân thủ Nghị định 214/2025 thì giao ngay cho những công ty lớn có vốn ngân sách điều hành, phần còn lại nên giao cho tư nhân thực hiện là phù hợp xu hướng mới theo Nghị quyết 68/2025. Đây là lợi thế mà Trung Quốc, Nga… đã thực hiện.

Ví dụ, các công trình xử lý rác nếu có công ty nhà nước thực hiện công tác công ích, với năng lực và nhiệm vụ chính trị của họ, chắc rằng không có gì khó với công tác triển khai. Hạ tầng giao thông hay hạ tầng điện nước cũng dựa theo tính chất mà có những lựa chọn doanh nghiệp phù hợp.

Mọi cơ chế vận hành đều đã có quy định, điều cốt yếu là chúng ta có thực hiện không mà thôi...