Mô hình nào cho sàn giao dịch vàng?

Tại cuộc họp của Ngân hàng Nhà nước nhằm quán triệt chỉ đạo của Thủ tướng về thị trường vàng và triển khai Nghị định 232/2025/NĐ-CP, diễn ra ngày 9-9 vừa qua, Phó Thống đốc Phạm Quang Dũng cho biết cơ quan này đang khẩn trương nghiên cứu, tham khảo kinh nghiệm quốc tế để đề xuất phương án thành lập sở giao dịch vàng quốc gia.

Ổn định thị trường vàng

Ngân hàng Nhà nước cũng tính đến phương án đưa vàng vào giao dịch trên sở giao dịch hàng hóa Việt Nam hoặc xây dựng sàn giao dịch vàng tại Trung tâm Tài chính quốc tế ở Việt Nam.

Ý tưởng thành lập sàn vàng quốc gia được nhiều chuyên gia tài chính đánh giá là giải pháp quan trọng để đưa thị trường vàng về quỹ đạo minh bạch và ổn định. TS Nguyễn Duy Quang, Trưởng Ngành Kinh tế số Trường ĐH Kinh tế - Tài chính TP HCM, nhìn nhận việc hình thành sàn vàng quốc gia là bước đi tất yếu, phù hợp thông lệ quốc tế và mang lại lợi ích kép. Một sàn giao dịch tập trung với cơ chế khớp lệnh tự động và báo giá thời gian thực sẽ khắc phục tình trạng mất cân xứng thông tin, thu hẹp chênh lệch giá vàng trong nước với thế giới, giảm chi phí tìm kiếm giá, hạn chế thao túng và tăng độ chính xác của giá tham chiếu.

"Việc chuyển từ giao dịch vàng vật chất sang chứng chỉ vàng sẽ giúp tiết kiệm chi phí lưu kho, vận chuyển; tạo điều kiện thu hút nhiều nhà đầu tư từ cá nhân đến ngân hàng, công ty chứng khoán và doanh nghiệp kinh doanh vàng" - ông Quang nhấn mạnh.

Theo các chuyên gia, khi sàn vàng quốc gia được thành lập, Ngân hàng Nhà nước sẽ có thêm công cụ can thiệp thị trường thông qua việc mua - bán giao ngay, điều tiết cung - cầu minh bạch và hạn chế biến động bất thường. Để sàn vàng hoạt động bền vững, cần có cơ chế chuyển đổi chứng chỉ vàng sang vàng vật chất một cách minh bạch và vô điều kiện; quy định rõ trách nhiệm lưu ký, kiểm soát rủi ro và quản trị với sự giám sát của nhà nước, tránh tình trạng "tư nhân hóa".

Chuyên gia kinh tế, TS Nguyễn Trí Hiếu cho biết ông đã nhiều lần đề xuất sớm triển khai sàn giao dịch vàng quốc gia nhằm giải quyết những vấn đề của thị trường hiện tại, như khoảng cách chênh lệch giữa giá trong nước và thế giới. Bởi lẽ, sàn vàng quốc gia với cơ chế vận hành rõ ràng, các giao dịch sẽ được thực hiện tương tự sàn chứng khoán. Những người tham gia giao dịch phải được cấp phép; các công ty, nhà kinh doanh vàng hợp pháp mới có quyền cung cấp dịch vụ. Giá cả, thông tin giao dịch phải cập nhật liên tục theo thời gian thực. Người dân nếu muốn mua bán vàng có thể thực hiện thông qua các đơn vị này.

Ông Hiếu cho rằng nếu được triển khai, sàn giao dịch vàng quốc gia sẽ mở ra một kênh đầu tư minh bạch; trở thành công cụ chính sách tài chính - tiền tệ quan trọng, giúp điều tiết thị trường, thu hẹp chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới mà không cần tiêu tốn nhiều ngoại tệ nhập khẩu vàng vật chất.

Hoạt động tương tự sàn chứng khoán?

Vậy mô hình sàn giao dịch vàng nào phù hợp với thị trường Việt Nam? Ông Nguyễn Thế Hùng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam (VGTA), dẫn ví dụ Sàn Giao dịch vàng Thượng Hải (SGE) và cho biết sàn này hoạt động từ năm 2002 với sự giám sát của Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc.

Sàn SGE được vận hành theo mô hình giao dịch tập trung, kết hợp cả vàng vật chất lẫn phi vật chất, với sự tham gia của các ngân hàng thương mại, doanh nghiệp sản xuất vàng miếng và tổ chức tài chính quốc tế. Trên nền tảng điện tử, lệnh mua bán được khớp tự động theo nguyên tắc ưu tiên giá cao nhất cho người bán và thấp nhất cho người mua. Với các giao dịch vàng vật chất thanh toán trong vòng 2 ngày (T+2), người mua sẽ nhận chứng chỉ sở hữu và có thể lựa chọn rút ra hoặc gửi lưu kho, với mức phí lưu trữ khoảng 0,1%-0,2%/năm; qua đó bảo đảm tính minh bạch và an toàn cho mọi giao dịch.

Từ kinh nghiệm của sàn SGE, ông Hùng đề xuất mô hình sàn vàng quốc gia tại Việt Nam cũng hoạt động tương tự sàn chứng khoán. Ngân hàng thương mại và doanh nghiệp vàng sẽ là thành viên của sàn, đóng vai trò trung gian thực hiện lệnh mua - bán cho nhà đầu tư cá nhân. Sàn vàng quốc gia cần kết nối với các sàn vàng quốc tế để xử lý tình huống dư mua, dư bán vàng phi vật chất, cũng như bảo đảm nhập khẩu vàng khi cần giao hàng vật chất.

"Hội đồng Vàng thế giới sẵn sàng tư vấn xây dựng khung pháp lý, trách nhiệm của các bên liên quan và quy trình giải quyết tranh chấp, giúp hệ thống vận hành minh bạch, đáng tin cậy" - Phó Chủ tịch VGTA khẳng định.

Bà Nguyễn Thị Phượng, nguyên Phó Tổng Giám đốc Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (Agribank), gợi ý triển khai mô hình "tài khoản vàng" dài hạn, giống như tài khoản chứng khoán. Tất cả giao dịch vàng sẽ được thực hiện qua sàn quốc gia, dữ liệu được số hóa tập trung và Ngân hàng Nhà nước có thể dễ dàng theo dõi thông qua mã định danh công dân. "Mô hình này không chỉ minh bạch mà còn giúp quản lý hiệu quả thị trường vàng" - bà nhận định.

Trong khi đó, TS Nguyễn Trí Hiếu cho rằng Việt Nam đã có sàn giao dịch hàng hóa, có thể mở rộng để bổ sung sàn giao dịch vàng. Khi đó, người mua vàng sẽ không trực tiếp nhận vàng vật chất đem về, thay vào đó là chứng chỉ vàng.

"Điểm mấu chốt là chứng chỉ vàng phát hành trên sàn phải được quyền hoán đổi thành vàng vật chất bất cứ lúc nào, vô điều kiện. Chỉ khi đó, người dân mới tin tưởng và tham gia giao dịch. Sàn vàng cần do nhà nước quản lý, không phải của một doanh nghiệp hay tổ chức tín dụng nào. Mô hình này có thể tham khảo từ các sàn vàng lớn trên thế giới" - ông Hiếu góp ý.

Nhiều chuyên gia kỳ vọng sàn vàng quốc gia kết hợp với mô hình tài khoản vàng và số hóa giao dịch sẽ là cú hích, đưa thị trường vàng Việt Nam hội nhập sâu hơn, vận hành minh bạch và ổn định. Những kinh nghiệm từ sàn SGE và các thị trường quốc tế là kênh tham khảo quan trọng để Ngân hàng Nhà nước xây dựng một hệ thống giao dịch vàng hiện đại, đáp ứng nhu cầu đầu tư của người dân và doanh nghiệp, đồng thời bảo đảm sự ổn định của nền kinh tế.