Trồng dược liệu thoát nghèo ở Quảng Trị

Làng Định Sơn, xã Cam Lộ được nhiều người biết đến là làng nghề nấu các loại cao dược liệu gần 20 năm nay. Trong số hàng chục hộ sống với nghề nấu cao dược liệu ở đây thì gia đình bà Nguyễn Thị Dung (63 tuổi, ngụ thôn Định Sơn) là một trong những hộ phát triển với quy mô lớn, mỗi năm nấu và bán ra thị trường hàng tấn cao dược liệu các loại.

Vươn lên nhờ cây dược liệu

Bén duyên với cây dược liệu đã hơn 15 năm, bà Dung là một trong những người tiên phong trong việc chế biến, sản xuất các sản phẩm từ dược liệu tại địa phương. Bà kể năm 2010 trong lúc đi chợ thì tình cờ thấy thương lái bán cao chè vằng. Thấy lạ, nên mua về dùng thử và từ đó, ý tưởng làm dược liệu bắt đầu nhen nhóm.

Không có tài liệu hay lớp đào tạo bài bản, bà Dung lặn lội đến các hộ nấu cao chè vằng trong vùng để học hỏi kinh nghiệm, mày mò từng công đoạn chế biến, từ khâu chọn nguyên liệu, sơ chế đến nấu, cô đặc sản phẩm. Bà Dung quyết định mua nồi và hái lá chè vằng về thử nghiệm việc nấu cao.

Tuy nhiên, những mẻ cao chè vằng đầu tiên đã thất bại. Không bỏ cuộc, bà Dung tiếp tục hỏi người có kinh nghiệm, vừa tự mày mò, thử đi thử lại từng công đoạn. Sau nhiều lần thất bại, cuối cùng bà cũng tìm ra công thức nấu cao phù hợp.

"Nghề nấu cao dược liệu không khó nhưng đòi hỏi sự công phu, phải theo dõi từng công đoạn, độ lửa. Nếu sơ suất, cao có thể không tới độ đặc hoặc quá một chút là bị cháy. Nấu cao cũng mất rất nhiều thời gian, từ công đoạn nấu đến cô đặc cao khoảng nửa ngày mới xong, chưa kể thời gian đóng gói" - bà Dung nói.

Từ ban đầu chỉ một vài loại cao, nấu theo phương thức truyền thống nay bà Dung đã đầu tư sang nấu bằng điện với công nghệ hiện đại. Ngoài cao chè vằng, gia đình bà nấu lên đến hơn chục loại cao các loại. Trong đó, sản phẩm cao chè vằng, lạc tiên, đinh lăng, giảo cổ lam được công nhận đạt chuẩn OCOP 3 sao.

Mỗi tháng, cơ sở của bà Dung cung cấp ra thị trường hàng nghìn sản phẩm, doanh thu đạt trên 100 triệu đồng. Từ một hộ khó khăn, gia đình bà Dung đã vươn lên, có nguồn thu nhập ổn định từ sản xuất các sản phẩm dược liệu.

Nằm cách nhà bà Dung không xa là cơ sở sản xuất và kinh doanh cao dược liệu Minh Nhi của anh Trương Công Minh (40 tuổi). Anh Minh quê Thanh Hóa, lấy vợ tại làng Định Sơn. Khi vào quê vợ, anh nhận thấy bố mẹ và người thân trong làng nấu cao dược liệu, từ đó bắt đầu tìm hiểu và học cách chế biến. Năm 2012, anh Minh dựng lò, mua nồi và theo chân người dân vào rừng hái lá vằng về tự nấu thành cao.

"Ngày đó cực lắm, sáng gùi cơm, xách liềm lên đồi, chiều về chỉ được vài chục ký lá chè vằng. Mới đầu chủ yếu nấu cao chè vằng, do mới vào nghề nên thỉnh thoảng một số mẻ cao phải đổ bỏ vì cháy. Sau này nấu nhiều nên cũng rút ra nhiều kinh nghiệm" - anh Minh nhớ lại.

Anh Minh cho biết giai đoạn từ năm 2017-2019, làng Định Sơn và Nghĩa Phong (xã Cam Nghĩa cũ, nay xã Cam Lộ) có hơn 100 hộ nấu cao lá vằng. Vì số lượng người nấu quá nhiều nên nguồn nguyên liệu ngày càng khan hiếm, nhiều người phải vào đến tận Đà Nẵng để hái, mua lá chè vằng về để nấu.

Nhận thấy số lượng gia đình nấu quá lớn, anh quyết định mở rộng mô hình, nấu thêm nhiều loại cao khác như an xoa, lạc tiên, hà thủ ô, đinh lăng, lá đung… Ngoài việc đa dạng các sản phẩm từ cây dược liệu, anh Minh còn vào rừng đưa cây lá vằng về trồng ở đất nhà mình nhằm nhân giống, tạo vùng nguyên liệu riêng cho bản thân.

Hiện nay, cơ sở của anh Minh sản xuất 9 sản phẩm từ các cây dược liệu như lá chè vằng, đinh hương, cà dây leo, hà thủ ô, đinh lăng, giảo cổ lam, xạ đen. Mỗi tháng, cơ sở của anh xuất bán ra thị trường khoảng 3-5 tạ cao thành phẩm, thu về khoảng 50 triệu đồng.

Bên cạnh đó, anh Minh đang phát triển hai mô hình trồng dược liệu gồm 7 sào cà gai leo và 4 sào dây thìa canh. Theo anh Minh, trên 4 sào đất trồng dây thìa canh, mỗi năm có thể thu 4 vụ, sản lượng đạt khoảng 10 tấn khô, thu về 80 triệu đồng. Cây dây thìa canh tại cơ sở anh Minh được chế biến thành sản phẩm cao dược liệu đạt OCOP 3 sao, trở thành sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu của Quảng Trị.

Việc trồng thử nghiệm thành công dây thìa canh không chỉ mang lại lợi nhuận cao cho gia đình anh Minh, mà còn mở ra hướng phát triển kinh tế mới cho người dân xã Cam Lộ. Đây là mô hình mẫu, giúp nhiều hộ nông dân thoát nghèo, ổn định thu nhập và có thể nhân rộng, góp phần phát triển bền vững nghề chế biến cao dược liệu trên địa bàn.

Phát triển bền vững

Thời gian qua, ngành nông nghiệp và môi trường tỉnh Quảng Trị đã phối hợp với các địa phương tổ chức tuyên truyền, phổ biến cho các tổ chức, cá nhân mở rộng phát triển các mô hình sản xuất - kinh doanh dược liệu hiệu quả, nhân rộng các mô hình trồng cây dược liệu gắn với chế biến, phát triển các sản phẩm OCOP từ cây dược liệu trên địa bàn theo hướng bảo tồn và phát triển cây dược liệu bền vững.

Vì thế, diện tích trồng cây dược liệu theo hướng tập trung trên địa bàn tỉnh không ngừng được mở rộng, hình thành nên các vùng sản xuất chuyên canh. Riêng tại địa bàn Nam Quảng Trị đã trồng được 326 ha dược liệu. Các loại cây trồng chủ lực bao gồm: cà gai leo, ba kích, nghệ, gừng, sa nhân, sâm bố chính, đinh lăng, chè vằng,... được bố trí trồng tập trung theo vùng, quy hoạch gắn với liên kết tiêu thụ và chế biến.

Trong khi đó, mô hình trồng cây dược liệu dưới tán rừng tự nhiên, rừng trồng đã và đang được triển khai tại nhiều địa phương trong tỉnh, góp phần tận dụng hiệu quả đất lâm nghiệp, đồng thời phát triển dược liệu theo hướng bền vững và thân thiện với môi trường. Các loài dược liệu phù hợp điều kiện sinh thái dưới tán rừng như sa nhân tím, ba kích tím, hà thủ ô đỏ, đinh lăng, đảng sâm ngọc linh...

Hệ thống vườn ươm giống dược liệu đang từng bước hình thành, hiện toàn tỉnh có 2 vườn ươm và hơn 90 cơ sở sơ chế, chế biến quy mô vừa và nhỏ. Nhờ đó, người dân có nguồn giống ổn định, chủ động mở rộng diện tích trồng theo hướng tập trung, bền vững.

Đến nay, tại Nam Quảng Trị cũng đã phát triển hơn 51 sản phẩm OCOP có nguồn gốc từ dược liệu. Trong đó có 1 sản phẩm đạt chuẩn 5 sao, 17 sản phẩm đạt chuẩn 4 sao và 33 sản phẩm đạt chuẩn 3 sao được công nhận. Các sản phẩm từ cây dược liệu từng bước được nâng cao về chất lượng và giá trị thương mại, giúp người dân có nguồn thu nhập ổn định.