“Xóm guốc” hơn 100 năm giữa lòng đô thị

Giữa nhịp sống hối hả của phố thị, vẫn có những âm thanh xưa cũ chưa kịp mất đi. Ở một góc nhỏ phường Thủ Dầu Một, TP HCM, tiếng máy mài gỗ xen lẫn tiếng gõ lách cách quen thuộc như kéo người ta trở về thời xưa cũ, thời mà đôi guốc mộc là bạn đồng hành của bao người phụ nữ Nam Bộ, gắn liền với tà áo dài, chiếc nón lá.

Lặng lẽ giữ nghề

"Xóm guốc" hơn 100 năm, có khoảng hơn 80 hộ làm nghề cha truyền con nối, suốt ngày đêm vang tiếng cưa, tiếng đục, nay chỉ còn lại vài hộ lặng lẽ giữ nghề. Nhưng chính sự lặng lẽ ấy lại khiến nơi đây trở nên đáng quý, như một mảnh ký ức bền bỉ, chở nặng tình với nghề, với văn hóa xưa. Từ những khúc gỗ mít, xoài, thông… qua đôi tay khéo léo của người thợ, từng đường đục, nét mài được chăm chút tỉ mỉ để tạo nên đôi guốc giản dị mà tinh tế, thanh thoát.

Xưởng guốc gỗ mỹ nghệ Sáu Dẻo hiện vẫn giữ trọn vẹn nếp nghề truyền thống. Chị Thị Cần, con dâu, thuộc đời thứ tư gắn bó với nghề vẫn miệt mài cùng chồng và vài nhân công giữ gìn làng nghề 100 năm.

Thời điểm dịch COVID-19, xưởng Sáu Dẻo từng phải tạm ngưng sản xuất vì chi phí duy trì quá lớn. Gia đình chuyển sang buôn bán để mưu sinh nhưng chỉ 1 tháng sau lại quay về dựng máy, tiếp tục làm guốc vì "nhớ nghề không chịu nổi".

Ông Sáu Dẻo đã có hơn 50 năm theo nghề. Hiện nay, chị Cần và chồng tiếp tục nối nghiệp. Anh Nguyễn Minh Trung, con trai ông Sáu Dẻo, phụ trách giao sỉ và truyền nghề cho nhân công, còn chị Cần làm guốc lẻ bán trực tiếp. Sản phẩm của xưởng không chỉ tiêu thụ tại địa phương mà còn bỏ sỉ cho nhiều tỉnh thành.

Guốc Sáu Dẻo được ưa chuộng vì giữ được nét thủ công, độ bền và dấu ấn làng nghề. Xưởng hiện có 5 nhân công, làm việc 8 giờ mỗi ngày; tùy lượng đơn hàng sẽ thuê thêm lao động thời vụ.

Bảo tồn giá trị văn hóa

Guốc mộc từng rất quen thuộc trong đời sống người Việt. Một đôi guốc hoàn chỉnh phải trải qua hơn 10 công đoạn hoàn toàn thủ công gồm: Chọn gỗ, cắt khúc, tạo hình, vẽ khuôn, lộng dáng, chà nhẵn, phơi, sơn màu, gắn đế và đóng quai. Để làm nên một đôi guốc đẹp, khâu chọn gỗ là quan trọng nhất. Gỗ xoan, mít, xoài và thông là 4 loại gỗ được xưởng sử dụng suốt nhiều năm, trong đó xoan đào và gỗ thông được ưa chuộng vì nhẹ, dễ tạo dáng và lên màu đẹp.

Anh Hậu, một nhân công, cho biết công đoạn khó nhất là chà nhẵn. Người thợ phải tinh mắt và có tay nghề cao, bởi mỗi chiếc guốc có độ cong, độ nghiêng và bề mặt khác nhau. Khi mài, lực tay phải điều chỉnh thật chuẩn để guốc vừa phẳng vừa có đường cong chính xác.

Thị trường ngày càng thu hẹp, giày dép công nghiệp cạnh tranh mạnh mẽ khiến làng nghề xưa sầm uất nay chỉ còn vài gia đình trụ lại. Nhưng những người còn bám nghề như ông Sáu Dẻo, chị Cần, anh Hậu… hiểu rằng giữ được guốc mộc không chỉ giúp duy trì sinh kế, tạo việc làm tại địa phương mà còn góp phần quan trọng trong việc bảo tồn một giá trị văn hóa đã ăn sâu vào ký ức của nhiều thế hệ. Để rồi giữa những biến động của thời gian, tiếng guốc mộc vẫn vang lên như lời nhắc rằng có những giá trị tồn tại bởi vẫn còn người đủ yêu quý, trân quý nét đẹp văn hóa truyền thống níu giữ.