Công đoàn và thách thức thời AI

Trong bối cảnh kinh tế bất ổn, công nghệ phát triển nhanh, nhiều doanh nghiệp (DN) tiến hành tinh giản bộ máy, tự động hóa quy trình…, vai trò Công đoàn không thể chỉ dừng ở việc chia sẻ khó khăn bằng vật chất mà phải thay đổi tư duy, cách tiếp cận và hỗ trợ cho người lao động (NLĐ).

Buộc phải thay đổi

Chị Nguyễn Thị Hoa, công nhân (CN) may ở huyện Nhà Bè (TP HCM) hiện làm giúp việc theo giờ, chia sẻ: "Sau hơn 8 năm làm việc, năm rồi tôi bất ngờ nhận thông báo nghỉ do bộ phận của tôi bị thay thế bằng máy. Tôi không có bằng cấp, cũng không biết học gì để chuyển hướng… ".

Như chị Hoa, rất nhiều NLĐ cũng bị mất việc do DN cắt giảm dây chuyền sản xuất, chuyển sang mô hình tự động hóa, ứng dụng AI… Anh Nguyễn Ngọc Hiếu (40 tuổi, ngụ tỉnh Bình Dương) là CN tại một nhà máy sản xuất lắp ráp linh kiện ô tô ở TP Dĩ An. Một năm trước, DN gặp khó khăn vì ít đơn hàng, buộc thu hẹp sản xuất, cắt giảm lao động, chỉ ưu tiên giữ lại những CN có kỹ năng nghề nghiệp. Những người còn lại phải nghỉ việc, trong đó có anh Hiếu.

Sự cố mất việc đã cho anh Hiếu bài học và cả quyết tâm phải học một nghề để trụ vững trong thời đại công nghệ. Thay vì nộp đơn xin việc vào 1 DN khác, mỗi ngày, anh Hiếu đi làm thêm bằng nhiều việc như bán bảo hiểm, chạy xe ôm công nghệ, tối anh có mặt tại Trường Trung cấp nghề Nghiệp vụ Bình Dương (TP Thủ Dầu Một) để theo học Trung cấp công nghệ ô tô. 

"Dù khởi đầu khá muộn ở tuổi tứ tuần nhưng tôi vẫn phải theo đuổi và kiên trì, bởi không muốn bị đào thải lần nữa. Hơn nữa, học thêm nghề không chỉ giúp có cơ hội việc làm mà còn cảm thấy tự tin hơn, dù rất vất vả" - anh Hiếu bày tỏ.

Nhiều năm qua, chị Nguyễn Hoàng Phương Trinh, CN Công ty TNHH MTV Dịch vụ công ích quận Bình Thạnh (TP HCM), kiên trì vừa học vừa làm. Sau giờ học tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - ĐHQG TP HCM (hệ vừa học vừa làm, chuyên ngành ngôn ngữ Anh), Trinh thay bộ đồ CN đi quét đường đến sáng. Đến nay, cô CN ham học này đã là sinh viên năm 4.

Trinh kể mẹ chị từng là CN của Công ty TNHH MTV Dịch vụ công ích quận. Sau khi mẹ hết tuổi lao động, Trinh được Công đoàn công ty giới thiệu vào làm việc. Khi ấy, Trinh mới học hết THPT. "Tôi ý thức được trong thời đại công nghệ phát triển mạnh như vậy, tôi không thể đứng lại rồi tụt hậu và có thể mất việc bất cứ lúc nào. 

Phải thay đổi bản thân, phải học để thích nghi và tạo cho mình nhiều cơ hội. Điều khá may mắn là biết tôi có ý định theo học đại học, công ty và Công đoàn rất khuyến khích, không chỉ tạo điều kiện thời gian làm việc mà còn thường xuyên giúp về vật chất, nhờ đó tôi giảm gánh nặng chi tiêu, tập trung học hành" - chị Trinh nói.

Bạn nghề nghiệp của NLĐ

Trong bối cảnh các DN buộc phải chọn NLĐ "biết nhiều, làm được việc" thay vì "gắn bó lâu năm nhưng thiếu kỹ năng mới", vai trò Công đoàn trở nên đặc biệt quan trọng. Không chỉ dừng ở việc chia sẻ khó khăn bằng vật chất, một tổ chức Công đoàn hiện đại phải đồng hành trong việc trang bị, huấn luyện thêm về chuyên môn, kỹ năng, năng lực thích ứng; thiết lập hệ thống cảnh báo sớm về nguy cơ bị thay thế; ứng dụng AI vào việc bảo vệ quyền lợi… 

Có thể nói đây là thời điểm thử thách nhưng cũng là cơ hội để khẳng định sự cần thiết, không thể thay thế trong giai đoạn mới của tổ chức Công đoàn, đúng nghĩa là bạn nghề nghiệp của NLĐ.

Ông Trần Như Cẩn, Chủ tịch Công đoàn Tập đoàn PPJ Group (TP Thủ Đức, đang sử dụng khoảng 17.000 lao động), cho biết từ năm 2017, Tập đoàn PPJ Group đã từng bước tự động hóa các nhà máy wash; thành lập các trung tâm phát triển sản phẩm, trong đó ứng dụng các công nghệ hiện đại nhất trong lĩnh vực giặt mài như laser, ozone, robot… để thực hiện chuỗi sản xuất khép kín hoàn toàn, bảo đảm sức khỏe NLĐ.

Việc thay đổi công nghệ đặt ra 2 yêu cầu: sắp xếp lao động hợp lý và có một đội ngũ NLĐ làm chủ được công nghệ. Công đoàn đã tham mưu tốt để giải quyết các vấn đề này. Với việc đào tạo NLĐ, DN bố trí lao động Việt Nam cùng làm việc với các chuyên gia nước ngoài giỏi về ứng dụng công nghệ để tích lũy kinh nghiệm. Mặt khác, cử những lao động lành nghề tham gia vào quá trình chuyển giao công nghệ, đi học các khóa đào tạo hoặc đi thực tế từ các nhà máy đã ứng dụng thành công công nghệ mới.

Đội ngũ này sẽ hỗ trợ việc hướng dẫn nội bộ và đi đầu trong việc cải tiến. Đối với những CN có trình độ thấp hơn, công ty bố trí các công việc ít phức tạp hơn. "Nhờ vậy, đến nay quá trình tự động hóa chỉ giải quyết việc thiếu hụt nhân sự chứ chưa có NLĐ nào mất việc. Để NLĐ ứng dụng tốt AI vào công việc, các bộ phận liên quan đã sớm tổ chức đào tạo cho NLĐ. Công đoàn cũng thiết kế các chính sách hỗ trợ, động viên để NLĐ có động lực học tập, tự tin sử dụng AI" - ông Cẩn nêu kinh nghiệm.

Theo ThS Vũ Tuấn Anh, chuyên gia năng suất, năng suất xanh của Tổ chức Năng suất châu Á, trong kỷ nguyên mới, Công đoàn cũng như các tổ chức chính trị xã hội khác có thể thực hiện các hoạt động hỗ trợ cho NLĐ đào tạo công nghệ mới. Song song đó, tổ chức Công đoàn cần tư duy chuyển đổi số trong hoạt động như tạo app Công đoàn, qua đó thông tin cho NLĐ các hoạt động hỗ trợ, phúc lợi đoàn viên cũng như giúp NLĐ thuận tiện trong việc đề đạt ý kiến, nguyện vọng đến lãnh đạo Đảng, Nhà nước và Công đoàn.

Nói về sự chuyển mình của tổ chức Công đoàn trong bối cảnh mới, bà Nguyễn Thị Tuyết Thanh, Phó Chủ tịch LĐLĐ quận Bình Thạnh, thông tin thời gian qua, LĐLĐ quận chủ động phối hợp với ban ngành địa phương kết nối với DN tổ chức các sàn giao dịch việc làm; phối hợp với các cơ sở giáo dục ra mắt Câu lạc bộ Tin học - Ngoại ngữ - Bồi dưỡng văn hóa sau giờ làm việc cho NLĐ và con em họ. Việc này đã giúp ích cho công việc hoặc quá trình chuyển đổi nghề nghiệp của NLĐ.

Tương tự, ông Lưu Thế Thuận, Trưởng Ban Tuyên giáo - Nữ công LĐLĐ tỉnh Bình Dương, cho biết mới đây LĐLĐ tỉnh đã ban hành kế hoạch chuyển đổi số với mục tiêu tuyên truyền nâng cao nhận thức về chuyển đổi số cho tất cả đoàn viên Công đoàn, NLĐ trên địa bàn, giúp họ tích cực học tập, nâng cao trình độ, kỹ năng nghề nghiệp để thích ứng với điều kiện lao động trong bối cảnh mới. 

Trước mắt là cử cán bộ phụ trách về công nghệ thông tin, an toàn thông tin tham gia các khóa đào tạo. "Trong bối cảnh tự động hóa, vai trò của Công đoàn phải thể hiện được thông qua việc bảo đảm quyền lợi của NLĐ như việc làm, thu nhập, định hướng và hỗ trợ họ tiếp cận trình độ mới" - ông Thuận nhấn mạnh.