Hiến kế giải pháp phát triển công nghiệp văn hóa (*): Nhận diện rõ điểm tựa

Đó là một trong những ý kiến mấu chốt của PGS-TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, khi nói về giải pháp để công nghiệp văn hóa Việt Nam tăng trưởng 10%/năm, đóng góp 7% GDP.

.Phóng viên: Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 mới được Thủ tướng Chính phủ ban hành được xác định là có nhiều điểm mới so với chiến lược cũ. Ông có thể chia sẻ rõ thêm về những điểm mới này?

- PGS-TS BÙI HOÀI SƠN: Theo tôi, điểm mới quan trọng nhất của chiến lược lần này nằm ở cách tiếp cận khác so với giai đoạn trước: thay vì "điểm danh" các ngành công nghiệp văn hóa như một danh mục hành chính, chúng ta đã bước sang tư duy kiến tạo hệ sinh thái văn hóa - sáng tạo trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới.

Nếu như Chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa năm 2016 xác định tới 12 ngành nhưng theo cách khá dàn trải, chưa phân định rõ ngành mũi nhọn, chưa thể hiện được mức độ ưu tiên về chính sách, thì chiến lược lần này đã có bước "tái lập kiến trúc" căn bản. Từ 12 ngành, tái cấu trúc còn 10 ngành chủ chốt, đi kèm 6 ngành trọng tâm - điện ảnh, nghệ thuật biểu diễn, phần mềm trò chơi giải trí, quảng cáo, thủ công mỹ nghệ, du lịch văn hóa. Đây là lần đầu tiên chúng ta xác định hệ trục ưu tiên rõ ràng, phản ánh đúng cả lợi thế cạnh tranh của Việt Nam lẫn xu thế phát triển toàn cầu của kinh tế sáng tạo.

Điểm mới nữa là tinh thần "kinh tế hóa tài sản văn hóa", chiến lược yêu cầu khai thác có trách nhiệm, sáng tạo và bền vững nguồn lực văn hóa, gắn với du lịch, thương mại, công nghệ số và thương hiệu vùng miền.

Chiến lược mới không chỉ bổ sung danh mục ngành, mà còn xác lập cách tiếp cận mới: phát triển công nghiệp văn hóa như một chính sách công mang tính tổng hợp, gắn với phát triển kinh tế số, kinh tế tri thức, kinh tế xanh; đặt trong cấu trúc vận hành của quốc gia đang bước vào giai đoạn tăng tốc, cần những lĩnh vực có sức lan tỏa lớn.

.Vậy những yếu tố nào được coi là then chốt, thưa ông?

- Theo tôi, để đạt được tốc độ tăng trưởng bình quân 10%/năm và đóng góp 7% GDP như chiến lược đặt ra, thì yếu tố then chốt đầu tiên chắc chắn là nền kinh tế số. Chúng ta đang sống trong thời đại mà tài sản quan trọng nhất của mỗi quốc gia không phải là tài nguyên hữu hạn, mà là nội dung, dữ liệu và chất lượng sáng tạo của con người. Công nghiệp văn hóa bản chất là ngành khai thác tài sản vô hình - từ bản sắc, câu chuyện, di sản, không gian sáng tạo đến nội dung số, bản quyền, thương hiệu - nên càng đi sâu vào kinh tế số, càng dễ tạo ra giá trị gia tăng lớn.

Yếu tố thứ hai là nguồn nhân lực sáng tạo, đặc biệt là thế hệ trẻ. Trong bối cảnh dân số vàng, một lực lượng lao động am hiểu công nghệ, có khả năng tiếp nhận tri thức toàn cầu, nếu được đào tạo đúng hướng sẽ trở thành lực lượng chủ lực trong điện ảnh, game, thiết kế, quảng cáo, nghệ thuật biểu diễn, du lịch văn hóa.

Yếu tố thứ ba - và cũng là yếu tố quyết định - là thể chế và môi trường đầu tư. Để một ngành tăng trưởng hai con số, phải có sự tham gia mạnh mẽ của khu vực tư nhân, của doanh nghiệp sáng tạo, của các công ty công nghệ và của cộng đồng nghệ sĩ - sáng tạo.

.Để đạt được các mục tiêu như chiến lược đề ra, theo ông cần các giải pháp nào?

- Tôi cho rằng để đạt được các mục tiêu lớn mà chiến lược mới đề ra, chúng ta cần một tổ hợp giải pháp đủ mạnh, đủ đồng bộ và đủ dài hạn.

Công nghiệp văn hóa không thể phát triển chỉ bằng nỗ lực của một vài ngành hay một vài địa phương, mà phải được vận hành như một "hệ thống mở", nơi Nhà nước dẫn dắt, doanh nghiệp sáng tạo làm trung tâm, cộng đồng và nghệ sĩ tham gia chủ động, còn công nghệ là động lực xuyên suốt.

Theo tôi, có 4 nhóm giải pháp mang tính đột phá: Một là, hoàn thiện thể chế theo tinh thần của các Nghị quyết 57, 59, 66 và 68. Đây là điểm mấu chốt. Muốn công nghiệp văn hóa tăng trưởng hai con số, thể chế phải tạo ra không gian đủ rộng cho sáng tạo.

Hai là, phát triển mạnh mẽ hạ tầng số và công nghệ sáng tạo. Để đạt mục tiêu tăng trưởng, Việt Nam cần có các trung tâm sản xuất phim - game tầm khu vực, các phòng thí nghiệm đổi mới sáng tạo, các studio hiện đại, cùng với hệ thống dữ liệu số hóa di sản, làng nghề, lễ hội, bản sắc vùng miền. Khi công nghệ trở thành "hạ tầng mềm" của văn hóa, sản phẩm Việt Nam mới đủ sức cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.

Ba là, phát triển nguồn nhân lực sáng tạo chất lượng cao. Nguồn nhân lực trẻ - am hiểu công nghệ, giàu trí tưởng tượng, có năng lực kể chuyện toàn cầu - là lợi thế đặc biệt của Việt Nam. Nhưng lực lượng này cần một hệ thống đào tạo hiện đại hơn: các trường văn hóa - nghệ thuật phải gắn với doanh nghiệp; các chương trình đào tạo phải đặt công nghệ vào trung tâm; tiêu chuẩn nghề nghiệp phải cập nhật theo UNESCO, WIPO; nghệ sĩ phải được đào tạo về kinh tế sáng tạo, marketing sáng tạo, quản trị thương hiệu.

Bốn là, phát huy vai trò của địa phương, cộng đồng và doanh nghiệp tư nhân. Chiến lược mới xác định rõ: khai thác giá trị văn hóa địa phương là con đường quan trọng nhất để tạo ra sản phẩm độc đáo, có bản sắc và có khả năng xuất khẩu. Điều đó có nghĩa là mô hình phát triển phải dịch chuyển từ "Nhà nước làm hết" sang "Nhà nước kiến tạo - địa phương chủ động - doanh nghiệp dẫn dắt". 

(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 21-11