Minh bạch, kỷ cương và hiệu quả trong công tác phòng chống tái nghèo

Sau nhiều năm kiên trì thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia, Việt Nam được cộng đồng quốc tế ghi nhận là một trong những quốc gia có tốc độ giảm nghèo nhanh và bền vững. Trong bối cảnh điều kiện kinh tế - xã hội ngày càng biến động, biến đổi khí hậu gia tăng và chuẩn nghèo liên tục được điều chỉnh theo hướng cao hơn, phòng chống tái nghèo đang gặp những thách thức nhất định, đòi hỏi các chính sách phải được thực thi minh bạch, kỷ cương, hiệu quả.

Cần giữ vững thành quả giảm nghèo

Theo báo cáo của Chính phủ, Trong giai đoạn 2021-2025, tỉ lệ hộ nghèo đa chiều giảm từ 4,4% năm 2021 xuống 1,3% năm 2025, tương đương mức giảm 3,1% trong 5 năm. Riêng tại các huyện (cũ) nghèo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, mức giảm trung bình đạt trên 4% mỗi năm, vượt chỉ tiêu Quốc hội giao.

Những con số trên phản ánh nỗ lực lớn của cả hệ thống chính trị trong việc huy động nguồn lực, mở rộng chính sách hỗ trợ sinh kế, giáo dục, y tế, nhà ở và tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản. Việc áp dụng chuẩn nghèo đa chiều thay cho cách tiếp cận thu nhập đơn thuần giúp xác định sát hơn mức thiếu hụt của từng hộ gia đình, từ đó thiết kế chính sách phù hợp và tránh tình trạng hỗ trợ dàn trải.

Tuy nhiên, theo đánh giá của các bộ ngành, nguy cơ tái nghèo vẫn hiện hữu, nhất là tại các vùng thường xuyên chịu tác động của thiên tai, biến đổi khí hậu hoặc nơi sinh kế còn phụ thuộc nhiều vào nông nghiệp quy mô nhỏ. Điều này đặt ra yêu cầu không chỉ "giảm nghèo nhanh", mà phải giữ vững thành quả giảm nghèo, thông qua kỷ luật trong thực thi và minh bạch trong quản trị chương trình.

Một trong những yếu tố quan trọng được Chính phủ, các bộ ngành đề ra là minh bạch hóa dữ liệu và quy trình thực hiện chính sách. Giai đoạn 2021 - 2025, tổng nguồn lực dành cho Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững lên tới hàng chục ngàn tỉ đồng, trải rộng trên nhiều lĩnh vực và địa bàn. Nếu thiếu cơ chế giám sát chặt chẽ, nguy cơ sai lệch đối tượng, trùng lặp hỗ trợ hoặc sử dụng vốn kém hiệu quả là khó tránh khỏi.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, việc xây dựng cơ sở dữ liệu hộ nghèo, hộ cận nghèo và hộ mới thoát nghèo được xác định là giải pháp trọng tâm. Chuẩn nghèo đa chiều không chỉ giúp phân loại chính xác đối tượng, mà còn tạo nền tảng để theo dõi tình trạng thoát nghèo theo thời gian, từ đó kịp thời có biện pháp hỗ trợ phòng ngừa tái nghèo. Nhiều địa phương đã công khai danh sách hộ nghèo, hộ thụ hưởng chính sách tại cộng đồng dân cư hoặc trên cổng thông tin điện tử. Cách làm này không chỉ giúp người dân tiếp cận thông tin, mà còn phát huy vai trò giám sát xã hội, hạn chế tình trạng khiếu nại, thắc mắc kéo dài.

Minh bạch dựa trên dữ liệu

Cùng với việc mở rộng chính sách hỗ trợ, những năm gần đây, công tác quản trị chương trình giảm nghèo bền vững được đẩy mạnh theo hướng minh bạch hơn, kỷ cương hơn và dựa trên dữ liệu. Theo báo cáo giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, giai đoạn 2023 - 2025 ghi nhận những chuyển biến rõ nét trong tổ chức thực hiện, thanh tra, kiểm toán và giám sát các chương trình, dự án sử dụng nguồn vốn giảm nghèo.

Trong hai năm qua, Thanh tra Chính phủ, Kiểm toán Nhà nước và các cơ quan chức năng đã triển khai hơn 400 cuộc thanh tra, kiểm tra chuyên đề tại các bộ, ngành và địa phương. Qua đó, nhiều tồn tại trong quản lý, phân bổ và sử dụng nguồn lực được phát hiện, kiến nghị xử lý hàng trăm tỷ đồng, đồng thời đề xuất điều chỉnh cơ chế nhằm nâng cao hiệu quả thực thi chính sách. Đáng chú ý, trên 85% kiến nghị sau thanh tra, kiểm toán đã được các địa phương thực hiện, góp phần siết chặt kỷ cương tài chính và hạn chế thất thoát ngân sách.

Song song với công tác kiểm tra, chuyển đổi số trong quản lý dữ liệu hộ nghèo được xác định là khâu then chốt để nâng cao tính minh bạch. Đến tháng 9-2025, hầu hết các tỉnh, thành đã vận hành hệ thống quản lý dữ liệu hộ nghèo, hộ cận nghèo và hộ mới thoát nghèo trên nền tảng số, kết nối trực tiếp với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư. Hơn 15 triệu hồ sơ được cập nhật, rà soát, qua đó loại bỏ khoảng 147.000 trường hợp trùng lặp hoặc không đúng đối tượng, giúp tiết kiệm đáng kể ngân sách và bảo đảm chính sách đến đúng người, đúng nhu cầu.

Việc công khai thông tin theo hướng tăng cường giám sát cộng đồng cũng được đẩy mạnh. Nhiều địa phương như Yên Bái (nay là Lào Cai), Quảng Nam (nay là TP Đà Nẵng), Trà Vinh (nay là Vĩnh Long) đã công bố danh sách hộ nghèo, tiến độ dự án và kế hoạch phân bổ vốn trên cổng thông tin điện tử hoặc tại nhà văn hóa thôn, xã. Cách làm này giúp người dân dễ dàng tiếp cận thông tin, kịp thời phản ánh bất cập và tạo sự đồng thuận trong quá trình triển khai.

Tính đến đầu năm 2025, về phía địa phương, 22 tỉnh được thí điểm cơ chế đặc thù theo Nghị quyết 111/2024/QH15 đã thể hiện tinh thần chủ động cao trong minh bạch thông tin. Có thể kể đến tỉnh Hà Giang (cũ) đã triển khai nền tảng "Giảm nghèo thông minh" tích hợp dữ liệu hộ dân, công trình, vốn đầu tư, cập nhật trực tuyến đến cấp xã; Kon Tum (cũ) áp dụng bản đồ số GIS để theo dõi tiến độ dự án; Quảng Bình (cũ) lập tổ giám sát cộng đồng với sự tham gia của Mặt trận Tổ quốc và người dân. 

Những đổi mới này đã mang lại kết quả cụ thể khi tỉ lệ hộ nghèo tái nghèo giảm còn 0,25%, thấp nhất từ trước tới nay; chi phí quản lý hành chính giảm khoảng 8 - 10% so với giai đoạn trước; mức độ hài lòng của người dân với chính sách đạt trên 92% theo khảo sát độc lập của Viện Xã hội học năm 2024.

Ở khâu tổ chức thực hiện, từ năm 2024, nhiều địa phương áp dụng cơ chế "một cửa" trong quản lý, giải ngân và nghiệm thu các dự án giảm nghèo. Nhờ đó, thời gian xử lý thủ tục được rút ngắn khoảng 30 - 40%, chi phí hành chính giảm, trong khi trách nhiệm giải trình được nâng cao. Việc liên thông dữ liệu giữa các cơ quan tài chính, lao động và chính quyền địa phương cũng cho phép theo dõi tiến độ giải ngân theo thời gian thực, sớm phát hiện nguy cơ chậm trễ hoặc sử dụng vốn chưa hiệu quả.

Tại nhiều địa phương miền núi và vùng khó khăn, các mô hình giảm nghèo gắn với phát triển sinh kế, sản xuất hàng hóa và đào tạo nghề đang phát huy hiệu quả. Thay vì hỗ trợ mang tính ngắn hạn, chính quyền tập trung giúp người dân nâng cao năng lực sản xuất, tiếp cận thị trường và đa dạng hóa nguồn thu nhập. Những địa phương triển khai tốt công tác minh bạch, giám sát và quản trị thường có tỉ lệ tái nghèo thấp, đồng thời tạo được sự đồng thuận cao trong xã hội. Đây được xem là minh chứng cho vai trò của kỷ cương hành chính trong việc bảo vệ thành quả giảm nghèo.

Bước sang giai đoạn 2026 - 2030, Việt Nam dự kiến điều chỉnh chuẩn nghèo theo hướng tiệm cận mức sống tối thiểu mới, đồng thời tiếp tục hoàn thiện thể chế, tăng cường kỷ luật tài chính và mở rộng ứng dụng công nghệ trong quản lý chương trình giảm nghèo. Chính phủ cũng định hướng công khai, minh bạch, mở rộng nền tảng dữ liệu đến cấp thôn, bản và từng bước ứng dụng các công cụ dự báo để chủ động phòng ngừa nguy cơ tái nghèo.