Xác định nghề nặng nhọc, độc hại: Cần sát thực tế

Từng có thời gian dài làm công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm song bà Võ Thị Hồng Minh (quận 12, TP HCM) lại đang vướng mắc khi làm thủ tục hưởng chế độ hưu trí do tên gọi công việc trong các quy định bị thay đổi. Đây cũng là một trong những bất cập mà nhiều người lao động (NLĐ) làm việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm gặp phải.

Nhiều bất cập

Bà Minh có hơn 25 năm đóng BHXH, do sức khỏe yếu nên muốn hưởng chế độ hưu trí trước tuổi. Trong quá trình đóng BHXH (từ tháng 5-1999 đến 9-2015), trong sổ BHXH ghi chức danh công việc là công nhân (CN) may.

Tuy nhiên, theo quy định hiện hành, tên chức danh công việc phải chính xác là "CN vận hành máy may công nghiệp" thì mới được hưởng chế độ nghỉ hưu trước 5 năm đối với người làm công việc nặng nhọc, độc hại. Do vậy, bà Minh đã hỏi BHXH Việt Nam và được trả lời hiện nay, nghề, công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm hoặc đặc biệt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm làm căn cứ tính hưởng BHXH được áp dụng theo Danh mục ban hành kèm theo Thông tư số 11/2020/TT-BLĐTBXH ngày 12-11-2020 của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (nay là Bộ Nội vụ).

BHXH Việt Nam đề nghị bà Minh đối chiếu với danh mục nêu trên để biết nghề, công việc của mình có thuộc nghề, công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm hoặc đặc biệt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm không. Nếu bà thực sự làm công việc thuộc các chức danh nghề, công việc của nhóm nghề da giày, dệt may quy định tại danh mục, có hưởng lương và đóng BHXH theo nghề, công việc này nhưng sổ BHXH ghi chưa đúng thì bà đề nghị người sử dụng lao động tập hợp hồ sơ gốc liên quan quá trình làm việc thực tế gửi đến cơ quan BHXH. 

Qua đó, để có căn cứ xem xét việc điều chỉnh thông tin ghi trên sổ BHXH theo quy định. "Thời gian tham gia BHXH đã lâu, hồ sơ gốc của tôi đã thất lạc, vậy nên không thể cung cấp cho cơ quan BHXH để làm thủ tục điều chỉnh. Rõ ràng tôi có làm công việc nặng nhọc, độc hại nhưng chỉ vì tên gọi công việc trong các quy định thay đổi nên không được hưởng quyền lợi, điều này rất thiệt thòi" - bà Minh nói.

Tương tự, vừa qua, LĐLĐ TP Đà Nẵng cũng tiếp nhận trường hợp NLĐ tại một công ty dệt trên địa bàn khiếu nại vì không được nghỉ hưu sớm dù làm việc trong môi trường nặng nhọc, độc hại. Ông Lê Văn Đại, Phó Chủ tịch LĐLĐ TP Đà Nẵng, cho hay trong danh mục nghề nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm có công việc đứng máy dệt thoi, vận hành máy dệt kiếm. 

Trường hợp CN khiếu nại nghĩ rằng vì làm công việc đứng máy cuốn sợi (có chức năng dệt), nên sức khỏe suy giảm, anh có nguyện vọng nghỉ hưu sớm. Song khi rà soát thì tên công việc này không có trong danh mục công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm.

Theo ông Đại, dù kết quả rõ ràng, nhưng để giải thích cho NLĐ hiểu cũng là cả quá trình. Từ thực tế trên, ông cho rằng khi xác định nghề nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm cần sát với thực tế, có tính bao trùm, nếu đã liệt kê chi tiết thì phải thường xuyên rà soát, bổ sung đầy đủ vị trí công việc, tên các loại máy móc để NLĐ gặp rủi ro khi làm việc thì không bị thiệt thòi về các quyền lợi BHXH, nghỉ hưu sớm...

Quản lý chặt chẽ

Phân loại lao động là cơ sở xác định nghề, công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm. Hiện nay, việc tổ chức đánh giá, phân loại lao động thuộc trách nhiệm của doanh nghiệp (DN) thực hiện theo hướng dẫn Thông tư số 29/2021/TT-BLĐTBXH ngày 28-12-2021, sắp tới là Thông tư 03/2025/TT-BLĐTBXH (có hiệu lực từ 1-4-2025). Song, công tác giám sát kết quả quan trắc môi trường và đánh giá, phân loại lao động chưa được quan tâm đúng mức.

Ông Nguyễn Trung Ngạn, Trưởng Ban Nghiệp vụ - LĐLĐ tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, cho rằng khi không có cơ quan chức năng giám sát chặt chẽ, thì việc DN tự mời đơn vị (có chức năng) đến đánh giá, phân loại lao động cũng phát sinh nhiều vấn đề như đánh giá không đúng tình hình thực tế, có rủi ro nhưng lại không được đưa vào kết quả đánh giá...

Như vậy, sẽ rất khó có cơ sở bổ sung nghề, công việc mới có yếu tố nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm vào danh mục. Việc xác định công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm rất quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến chế độ tiền lương, mức đóng BHXH, chế độ hưu trí về sau. "Dù Thông tư 3 sắp tới có bổ sung phương pháp đánh giá, tính điểm cụ thể hơn nhưng vẫn cần có sự quản lý chặt chẽ. Vì vậy, Tổng LĐLĐ Việt Nam cần có ý kiến tham mưu thêm về vấn đề này để bảo đảm quyền lợi, an toàn cho NLĐ" - ông Ngạn đề xuất.

Một vấn đề khác đang được các DN và NLĐ quan tâm là theo quy định của Luật Việc làm 2013, NLĐ làm công việc ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn và sức khỏe của cá nhân NLĐ hoặc cộng đồng phải có chứng chỉ kỹ năng nghề quốc gia. Nhưng sau nhiều năm, danh mục công việc này vẫn chưa được cập nhật, bổ sung dẫn đến vướng mắc cho NLĐ và DN trong thực hiện.

Theo Bộ Nội vụ, danh mục công việc ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn và sức khỏe của cá nhân NLĐ hoặc cộng đồng và phải có chứng chỉ kỹ năng nghề quốc gia được quy định chi tiết tại điều 28, điều 29 Nghị định số 31/2015/NĐ-CP. Theo đó, hằng năm, các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và UBND các tỉnh, thành trực thuộc trung ương chỉ đạo các cơ quan, tổ chức thuộc phạm vi quản lý xem xét, đề xuất thay đổi, loại bỏ, bổ sung danh mục công việc gửi bộ để tổng hợp.

Qua đó, phối hợp với các bộ, ngành, tổ chức liên quan xem xét các đề xuất thay đổi, loại bỏ, bổ sung danh mục công việc để trình Chính phủ. Bộ Nội vụ ghi nhận kiến nghị để nghiên cứu và đề xuất trong quá trình hoàn thiện Luật Việc làm (sửa đổi). Đồng thời, trên cơ sở đó, bộ sẽ tiếp tục phối hợp với các cơ quan liên quan xem xét sửa đổi, bổ sung danh mục công việc để triển khai thực hiện thống nhất toàn quốc, bảo đảm lộ trình, có tính khả thi, an toàn sức khỏe của NLĐ và cộng đồng.