Gắn đào tạo với thị trường lao động

Đến dự lễ kỷ niệm ngày Nhà giáo Việt Nam 20-11 tại một trường cao đẳng (CĐ), ông Trần Ngọc Biên - Giám đốc Công ty TNHH T&C Auto Center (xã Bà Điểm, TP HCM) - cho biết nhu cầu tuyển dụng nhân sự mảng sửa chữa, làm đẹp ô tô đang tăng mạnh. Vì vậy, ông phải chủ động tìm đến các trường CĐ, trường nghề đào tạo ngành ô tô để đề xuất hợp tác đào tạo và tuyển dụng.

Tình thế đảo chiều

Câu chuyện của ông Biên cùng nhiều doanh nghiệp (DN) khác đang phản ánh một thực tế: khi thị trường thiếu hụt trầm trọng lao động có kỹ năng, DN buộc phải chủ động hợp tác với cơ sở đào tạo để bảo đảm nguồn nhân lực.

Ông Biên cho rằng hiện nay, việc tìm lao động giỏi nghề rất khó. DN muốn có thợ tay nghề cao thì phải tự gắn kết với nhà trường. Vì vậy, những trường đào tạo ngành ô tô mà ông tiếp cận đều được đặt vấn đề hợp tác, cam kết tiếp nhận thực tập sinh, hỗ trợ trang thiết bị và xây dựng chương trình đào tạo. "Nếu không chủ động, DN sẽ gặp rất nhiều khó khăn vì thiếu người làm" - ông nhìn nhận.

Chỉ vài năm trước, ít khi DN phải chủ động tìm đến trường nghề nhưng hiện nay, tình thế đã đảo chiều. Nhiều DN chủ động mời gọi, thậm chí "tranh nhau" tiếp cận cơ sở đào tạo. Việc hợp tác không chỉ là ký kết văn bản mà còn trở thành chiến lược sống còn. Đáng chú ý, xu hướng này cũng tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ sở đào tạo, giúp họ tìm được đầu ra ổn định và bền vững cho học sinh, sinh viên.

Ngành dệt may cũng đang chạy đua giải quyết bài toán nhân lực. Bà Trần Mỹ Hằng, giám đốc nhân sự một công ty may mặc khá lớn tại Củ Chi, cho biết DN vừa ký kết với Trường CĐ Công nghệ TP HCM để triển khai mô hình "vừa học vừa làm", đào tạo nhóm công nhân có kỹ năng phân tích mẫu, xử lý lỗi. Đây là nhóm lao động mà thị trường đang rất khan hiếm.

Người học được hỗ trợ học phí, được trợ cấp thực tập và có thể vào DN làm ngay sau khi tốt nghiệp với mức thu nhập cạnh tranh. "Không chờ lao động đi xin việc, chúng tôi phải chủ động kéo họ về phía mình. Đặt hàng đào tạo là cách duy nhất để có nguồn lao động ổn định" - bà Hằng nhấn mạnh.

Theo ông Trương Quốc Bảo, Giám đốc chiến lược của SNB Consulting, xu hướng trên cho thấy sự chuyển dịch mạnh mẽ của DN, từ bị động sang chủ động, từ tuyển dụng sang đào tạo, từ chờ đợi sang bắt tay trực tiếp với trường nghề. Tuy nhiên, thị trường lao động đang thay đổi nhanh hơn khả năng thích ứng của nhiều cơ sở đào tạo.

Trong khi DN cần nhân lực biết vận hành máy móc mới, thành thạo công nghệ, ngoại ngữ, tư duy quy trình… thì không ít trường nghề vẫn đào tạo theo chương trình cũ, nặng lý thuyết, nhẹ thực hành. Khoảng cách giữa yêu cầu của DN với năng lực học viên khiến đầu ra không khớp với đầu vào.

Thay đổi tư duy

Ông Trương Quốc Bảo cho rằng việc DN tìm đến trường nghề là tín hiệu tích cực nhưng sự hợp tác hiện còn rời rạc. "Nếu không có cơ chế ràng buộc rõ ràng, sự hợp tác rất dễ bị đứt gãy. Chúng ta thiếu những mô hình dài hạn, nơi DN tham gia xây dựng chương trình, góp ý phương pháp, cử chuyên gia vào giảng dạy và cùng chịu trách nhiệm về đầu ra" - ông đánh giá.

Trong khi đó, theo ông Trần Nguyên Vũ - Giám đốc Công ty AE School Sài Gòn, đào tạo nghề chất lượng không thể chỉ "mời DN đến dạy vài buổi", mà phải là mô hình đồng thiết kế - đồng vận hành - đồng đánh giá. Nhà trường cần thay đổi tư duy, DN cũng phải thay đổi vai trò: từ tuyển dụng sang đầu tư.

Ông Vũ so sánh: "Ở nhiều nước, DN xem đào tạo nghề là đầu tư chiến lược. Ở nước ta, DN còn xem đây là chi phí. Tư duy này cần thay đổi".

Vì vậy, muốn nâng năng suất lao động, Việt Nam phải tăng tỉ lệ lao động qua đào tạo, nhất là đào tạo nghề. Khi đào tạo tách rời DN thì không thể tạo ra kỹ năng thật. Do đó, trường nghề cần hiểu yêu cầu của dây chuyền sản xuất, robot, các quy trình quản lý hiện đại...

"Phải thấy rõ rằng DN thiếu người phù hợp thì khó phát triển, trường nghề xa rời thị trường thì khó tồn tại. DN cần tham gia từ khâu thiết kế chương trình, đặt chuẩn đầu ra đến đánh giá thực tập. Trong khi đó, các trường phải xem DN là "thầy thứ 2" của người học nghề" - ông Vũ nhấn mạnh.

Nhiều chuyên gia khẳng định nguồn nhân lực là vấn đề sống còn của DN. Khi công nghệ và thị trường lao động thay đổi, việc đào tạo phải thay đổi theo. Xu hướng DN chủ động "tìm người", "tìm trường" là dấu hiệu của thị trường lao động trưởng thành khi DN tự tạo nguồn lực, trường nghề đào tạo theo nhu cầu thực tế. Khi hai bên đồng hành, thị trường lao động "khỏe mạnh" hơn thì năng suất quốc gia sẽ tăng.

Theo ông Võ Công Trí, Phó Hiệu trưởng Thường trực Trường CĐ Kỹ thuật - Du lịch Sài Gòn, việc ký kết hợp tác với các DN theo chương trình "đặt hàng nhân lực" phản ánh rõ tinh thần Nghị quyết 71/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục - đào tạo: gắn đào tạo với nhu cầu thị trường lao động, đổi mới chương trình và phương thức đào tạo, tăng cường thực hành tại DN, ứng dụng công nghệ và quản trị chất lượng theo chuẩn quốc tế.

Đây là minh chứng sinh động cho mối liên kết nhà trường - DN nhằm phát triển nguồn nhân lực kỹ năng cao, đáp ứng nhu cầu công nghiệp hiện đại.