Giữ vững vai trò bệ đỡ

Tinh gọn tổ chức Công đoàn trong bối cảnh thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp đang mở ra cơ hội gần gũi hơn với người lao động (NLĐ).

Thấy rõ thuận lợi

Sau hơn 2 tháng triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, trong đó Công đoàn phường, xã, đặc khu trực thuộc Ủy ban MTTQ cùng cấp, nhiều cán bộ cơ sở thừa nhận hoạt động Công đoàn có sự thay đổi rõ rệt. Ông N.V.B, nguyên Phó Chủ tịch LĐLĐ một huyện ngoại thành cũ của TP HCM, cho rằng việc giảm tầng nấc trung gian đã giúp Công đoàn cơ sở nhanh chóng tiếp cận đời sống công nhân (CN).

"Trước đây, nhiều việc chăm lo cho CN khu nhà trọ phải thông qua Công đoàn cấp quận, nay phường có thể trực tiếp đứng ra, vừa nhanh vừa sát thực tế. Đi vài bước là gặp CN, nghe họ nói, thấy họ sống ra sao. Sự gần gũi này là ưu điểm rất lớn" - ông B. nhấn mạnh.

Lợi thế này thể hiện rõ tại phường An Hội Tây, TP HCM. Theo ông Ngô Minh Tuấn, Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ kiêm Chủ tịch Công đoàn phường An Hội Tây, ngay sau khi sắp xếp, Công đoàn phường đã ổn định tổ chức, chủ động phối hợp với các đoàn thể khác trên cùng địa bàn. Việc "chung đội ngũ chung địa bàn" giúp giảm chồng chéo, tiết kiệm ngân sách, đồng thời tăng tính gắn kết. Công đoàn phường trực tiếp đồng hành với NLĐ ở khu dân cư, khu trọ, doanh nghiệp nhỏ và vừa - những nơi trước đây còn bị "bỏ trống" vì phải qua nhiều tầng nấc.

Tại phường Tân Hòa, TP HCM, thuận lợi cũng dễ nhận thấy. Chủ tịch Công đoàn phường Trần Thị Minh Phượng cho biết Công đoàn phường trực tiếp làm việc tại cơ sở, không phải thông qua cấp quận. Nhờ vậy, việc nắm bắt nguyện vọng, tư tưởng đoàn viên nhanh chóng và sát thực tế hơn. Đây là bước chuyển quan trọng, giúp Công đoàn bớt tính hành chính hóa, trở lại gần hơn với đời sống lao động, nơi vốn là "kim chỉ nam" của Công đoàn.

Tại phường Tân Chánh Hiệp (quận 12 cũ), nơi tập trung đông CN nhập cư làm việc trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ, việc sắp xếp lại tổ chức Công đoàn theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đã mang lại những chuyển biến rõ rệt. Nhờ phối hợp chặt chẽ với khu phố, tổ dân phố, Công đoàn phường nắm sát hơn tình hình đời sống đoàn viên, từ đó triển khai nhiều hoạt động chăm lo kịp thời. Các chương trình, hoạt động đều được tổ chức nhanh gọn, sát với thực tế đời sống NLĐ. Nhiều trường hợp được hỗ trợ ngay, kịp thời từ nguồn xã hội hóa.

Những tín hiệu tích cực bước đầu cho thấy việc tinh gọn bộ máy Công đoàn có thể mở đường cho sự thay đổi trong cách tiếp cận, biến Công đoàn cơ sở thành chỗ dựa thiết thực hơn cho NLĐ, thay vì một "tầng nấc" trung gian mang tính thủ tục.

Nhận diện khó khăn

Cùng với những thuận lợi, Công đoàn phường, xã cũng đang đối mặt nhiều nỗi lo chung. Đó là nỗi lo thiếu nhân sự, kinh phí, thiếu cơ chế rõ ràng.

Tại phường Tân Hòa, số liệu cho thấy sự chênh lệch lớn: 104 Công đoàn cơ sở với hơn 3.000 đoàn viên nhưng Ban Chấp hành Công đoàn phường chỉ có 9 thành viên, trong đó thường vụ chuyên trách chỉ 3 người. "Trước đây, LĐLĐ quận có 10 cán bộ phụ trách 10 mảng, nay Công đoàn phường gánh 9 nhiệm vụ nhưng chỉ có 3 cán bộ. Nhân sự giảm, nhiệm vụ tăng khiến việc tiếp cận, hỗ trợ đoàn viên gặp nhiều hạn chế" - bà Phượng thẳng thắn.

Kinh phí cũng là một "nút thắt". Tại một buổi sinh hoạt chuyên đề do Công đoàn phường Phú Định tổ chức mới đây, bà Lê Ngọc Minh Hiền, Ủy viên Ban Chấp hành Công đoàn Trường Mầm non Họa Mi, cho biết hiện nay, Công đoàn phường, xã chưa có nguồn kinh phí chính thức, mọi hoạt động đều phụ thuộc vào sự hỗ trợ của địa phương theo từng vụ việc hay LĐLĐ cấp trên hoặc kinh phí vận động. Điều này khiến Công đoàn phường, xã thiếu chủ động, không thể xây dựng được kế hoạch dài hạn hoặc đột xuất, cấp bách.

Từ thực trạng trên, bà Hiền đề xuất thí điểm cơ chế tài chính linh hoạt trích từ tài chính của Công đoàn cấp trên theo cơ chế cấp phát khoán theo số lượng doanh nghiệp, lao động trên địa bàn hằng năm hoặc kinh phí dựa trên kế hoạch hoạt động và chỉ tiêu được giao cụ thể. Các nội dung được phép chi được nêu rõ để thuận tiện cho quá trình đánh giá, giám sát.

Còn ông Trần Văn Thanh Hùng - Chủ tịch Công đoàn phường Khánh Hội, TP HCM - đề xuất thống nhất mô hình phân công nhiệm vụ của Ủy ban MTTQ đối với các đoàn thể chính trị - xã hội, trong đó có Công đoàn xã, phường, bởi mô hình này cần được xây dựng dựa trên nguyên tắc "Phát huy tối đa thế mạnh và chức năng cốt lõi của tổ chức Công đoàn".

Vì vậy, ông Hùng đề xuất hoạt động của Công đoàn nên "Gắn với công tác an sinh xã hội và chăm lo" và "Gắn với công tác dân chủ, giám sát, phản biện xã hội". Đây là mảng hoạt động tương đồng với chức năng đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của NLĐ. Cán bộ Công đoàn có kỹ năng và kinh nghiệm trong việc giám sát thực thi chính sách, tham gia góp ý xây dựng pháp luật, nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của quần chúng.

Khẳng định vai trò đặc thù

ThS Phạm Thị Ngà, chuyên gia về quan hệ lao động, nhấn mạnh Công đoàn cơ sở phải chủ động thiết kế các hoạt động riêng biệt, tránh trùng lắp với đoàn thể khác. Ví dụ, thay vì chỉ tham gia phong trào văn nghệ, thể thao, Công đoàn cần tập trung vào mảng quyền lợi thiết thân như tư vấn pháp luật, hỗ trợ hợp đồng lao động, vận động tham gia BHXH, BHYT tự nguyện, phản ánh kịp thời kiến nghị về lương, thưởng, điều kiện lao động, hỗ trợ đào tạo nghề, chuyển đổi công việc, thậm chí là khởi nghiệp... "NLĐ cần Công đoàn ở những lúc khó khăn là đương nhiên nhưng họ sẽ luôn hướng đến tổ chức Công đoàn nếu ở đó họ trở nên tốt hơn, đặc biệt hơn" - bà Ngà nói.

Để Công đoàn phường, xã, đặc khu sau sắp xếp giữ được vai trò bệ đỡ, nhiều ý kiến đề xuất cấp trên cần sớm ban hành cơ chế phối hợp rõ ràng giữa Công đoàn với các đoàn thể khác, tránh tình trạng "ai cũng làm mà chẳng ai chịu trách nhiệm cuối cùng".

Theo Chủ tịch Công đoàn phường An Hội Tây Ngô Minh Tuấn, để vượt qua thách thức, cần khẩn trương ban hành quy chế hoạt động, phân công nhiệm vụ cụ thể, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ Công đoàn cơ sở. Còn Công đoàn phường phải chủ động xây dựng kế hoạch sát thực tiễn, ứng dụng công nghệ số trong quản lý đoàn viên, đẩy mạnh kết nối và truyền thông. Cùng lúc, tăng cường phối hợp với chính quyền, cơ quan chức năng để bảo vệ quyền lợi NLĐ và đẩy mạnh xã hội hóa nguồn lực chăm lo.

Luật sư Nguyễn Minh Tâm, Trưởng Văn phòng Luật sư Đắc Nhân Tâm (Đoàn Luật sư TP HCM), gợi mở nên xây dựng quy chế liên thông, trong đó xác định Công đoàn chịu trách nhiệm chính về quyền lợi, chính sách lao động; các đoàn thể khác hỗ trợ vận động, kết nối cộng đồng. Bên cạnh đó, cần bố trí thêm kinh phí, nguồn lực để Công đoàn phường, xã, đặc khu tổ chức hoạt động đặc thù, không phải "liệu cơm gắp mắm" như hiện nay.

Về lâu dài, luật sư Tâm đề xuất đẩy mạnh đào tạo cán bộ Công đoàn chuyên trách ở cơ sở. Đó phải là những người am hiểu pháp luật lao động, có kỹ năng tiếp cận CN di cư, biết kết nối doanh nghiệp nhỏ và vừa. Cán bộ Công đoàn cơ sở không thể chỉ làm phong trào, mà phải là "người bảo vệ pháp lý" cho lao động yếu thế. Khi CN ở nhà trọ tìm đến Công đoàn để được tư vấn, khi CN thấy con được nhận học bổng từ quỹ Công đoàn, khi NLĐ mất việc được hỗ trợ kịp thời, đó là lúc Công đoàn thật sự gần gũi, là bệ đỡ. 

(Còn tiếp)