Làm giàu vốn sống sau thất nghiệp

Thất nghiệp thường bị gắn với định kiến "thất bại", nên nhiều người lao động (NLĐ) lo sợ phán xét của người khác, nhất là trong bối cảnh mạng xã hội (MXH) tràn ngập hình ảnh hào nhoáng và những câu chuyện thành công. Sự so sánh vô hình này tạo thêm áp lực, khiến tình trạng thất nghiệp trở thành một chủ đề nhạy cảm, khó thừa nhận.

Giả vờ bận rộn

Anh Phạm Hồng Nam (32 tuổi, từng làm trong lĩnh vực truyền thông) mất việc sau đợt cắt giảm nhân sự hậu dịch bệnh COVID-19. Dù không còn đi làm, mỗi sáng anh vẫn "quần là áo lượt", khoác ba-lô và rời nhà đúng giờ hành chính. Điểm đến quen thuộc là một quán cà phê, nơi anh ngồi hàng giờ để duy trì nhịp sống như khi còn đi làm, thỉnh thoảng lướt tin tuyển dụng hoặc đọc tài liệu.

Khi được bạn bè, hàng xóm hỏi, anh chỉ nói đang "làm freelance (làm việc tự do), tham gia vài dự án nhỏ", trong khi thực tế công việc rời rạc và thu nhập bấp bênh. "Tôi sợ người khác nghĩ thất nghiệp là thất bại, nên buộc phải giả vờ bận rộn. Nhưng càng giả vờ, tôi càng thấy áp lực. Những buổi gặp gỡ bạn bè lẽ ra để thư giãn giờ lại thành gánh nặng" - anh Nam bày tỏ.

Chị Lê Nguyễn Hồng Hoa (28 tuổi, nhân viên văn phòng) cũng chọn cách giấu kín việc thất nghiệp sau khi công ty tái cấu trúc. Sợ cha mẹ lo lắng và thất vọng, mỗi lần về quê chị chỉ trả lời qua loa rằng công việc vẫn ổn. Trên MXH, chị vẫn đăng ảnh ở văn phòng cũ hoặc "họp online", giữ hình ảnh người bận rộn. Thực tế, chị trải qua cảm giác mệt mỏi, cô đơn khi phải che giấu sự thật. "Nhiều lúc tôi chỉ muốn thừa nhận đã mất việc nhưng lại sợ bị đánh giá. Thế là tôi tiếp tục giả vờ ổn và cảm giác ngột ngạt cứ thế lớn dần" - chị Hoa nói.

Anh Nguyễn Minh Khôi (23 tuổi, mới tốt nghiệp ngành quản trị kinh doanh) ra trường hơn nửa năm nhưng vẫn chưa tìm được công việc đúng chuyên ngành. Khác với việc duy trì nhịp sống "giống đi làm" như anh Nam, Khôi chọn ở nhà làm việc riêng và học thêm kỹ năng mới. Mỗi ngày, anh lên lịch cụ thể: sáng đọc tin tuyển dụng, viết email xin việc, chiều tham gia các khóa học trực tuyến hoặc thực hành các dự án cá nhân để nâng cao năng lực.

Trên MXH, Khôi thường chia sẻ hình ảnh góc học tập tại nhà với trạng thái "khởi động dự án mới" hay "học tập tích cực", nhằm giữ hình ảnh năng động. Thực tế, anh sống chủ yếu nhờ trợ cấp của gia đình và thi thoảng làm thêm vài công việc ngắn hạn. "Tôi sợ ba mẹ thất vọng, sợ bạn bè nghĩ mình chưa làm được gì. Nên tôi cố tạo hình ảnh bận rộn và tích cực nhưng nỗi lo và cảm giác bất lực ngày càng tăng" - anh Khôi trải lòng.

Khoảng nghỉ quý giá

Theo TS Đào Lê Hòa An - nhà sáng lập, Chủ tịch Hội đồng Khoa học Trung tâm Hướng nghiệp 4.0 Jobway - thất nghiệp không chỉ đơn thuần là mất việc làm, mà còn kéo theo nhiều áp lực về tâm lý, kinh tế và xã hội.

Về tâm lý, nhiều NLĐ rơi vào trạng thái căng thẳng, lo âu kéo dài, mất dần niềm tin vào năng lực bản thân. Họ dễ gặp các triệu chứng như mất ngủ, khó tập trung, ngại giao tiếp vì xấu hổ, thậm chí che giấu sự thật bằng cách nói dối về công việc. Những rào cản này làm giảm động lực, khiến họ chần chừ trong việc học thêm kỹ năng hay tìm kiếm cơ hội mới. Ở khía cạnh kinh tế, tâm lý e ngại và chậm trễ có thể khiến NLĐ bỏ lỡ cơ hội hưởng trợ cấp thất nghiệp hoặc tham gia các chương trình đào tạo nghề. Thời gian thất nghiệp kéo dài còn bào mòn tài chính, buộc họ phải chấp nhận công việc không phù hợp với mức lương thấp, để lại những "vết sẹo nghề nghiệp" khó khắc phục.

Xét về mặt xã hội, việc cố tình che giấu tình trạng thất nghiệp vô tình biến nó thành một chủ đề nhạy cảm, thậm chí là "vùng cấm kỵ" trong giao tiếp. Hệ quả là người trong cuộc đánh mất cơ hội nhận được sự đồng cảm, hỗ trợ hay giới thiệu việc làm từ gia đình, bạn bè và các mối quan hệ nghề nghiệp. "Sự cộng hưởng giữa tâm lý tiêu cực, khó khăn tài chính và sự cô lập xã hội tạo nên một vòng xoáy khép kín, khiến việc quay trở lại thị trường lao động trở nên gian nan hơn rất nhiều" - TS Hòa An phân tích.

Ở góc nhìn khác, ông Eric Trần, Trưởng Phòng Tiếp thị - Truyền thông Công ty CP Anphabe, cho rằng thất nghiệp không phải lúc nào cũng mang nghĩa tiêu cực hay đồng nghĩa với sự vô dụng. Trái lại, với nhiều NLĐ, đây có thể là khoảng nghỉ quý giá để tái tạo năng lượng, nhìn lại hành trình đã qua và chuẩn bị cho bước đi tiếp theo. Thời gian này còn mở ra cơ hội học ngoại ngữ, tham gia các khóa đào tạo kỹ năng hoặc thử sức với các hoạt động xã hội, từ đó làm giàu thêm vốn sống và kinh nghiệm.

Ở nhiều quốc gia phát triển, thất nghiệp được nhìn nhận như một giai đoạn bình thường trong vòng đời nghề nghiệp. Do vậy, NLĐ cần chủ động điều chỉnh định hướng, trang bị thêm kỹ năng trước khi quay lại thị trường lao động. "Khi nhìn từ góc độ tích cực, thất nghiệp không chỉ là sự gián đoạn mà còn trở thành khoảng "đầu tư ngược" cho bản thân. Từ đó, giúp mỗi cá nhân quay lại công việc với nhiều giá trị gia tăng và phát triển hơn" - ông Eric Trần nhấn mạnh.