Mạnh dạn thay đổi, thích ứng

Thực trạng thiếu hụt lao động chất lượng cao dù thu nhập hấp dẫn và nhu cầu tuyển dụng lớn là nghịch lý hiện nay tại Việt Nam. Có nhiều nguyên nhân sâu xa dẫn đến hiện tượng này, trong đó, sự thụ động của người lao động (NLĐ) là yếu tố quan trọng được nhiều chuyên gia chỉ ra.

Tìm nhân sự giỏi như "mò kim đáy bể"

Theo Trung tâm Dịch vụ việc làm - Sở Nội vụ TP HCM, 3 tháng đầu năm 2025, đơn vị này đã nhận được thông tin từ hơn 900 doanh nghiệp (DN) với nhu cầu tuyển dụng gần 5.000 vị trí chất lượng cao. Đây là những vị trí được đăng tuyển theo quy định tại Nghị định 70/2023/NĐ-CP của Chính phủ (ban hành ngày 18-9-2023) về tuyển dụng, quản lý NLĐ Việt Nam làm việc cho tổ chức, cá nhân nước ngoài tại Việt Nam.

Bà Nguyễn Văn Hạnh Thục, Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm TP HCM, cho biết hầu hết vị trí này thuộc nhóm quản lý, chuyên gia, lao động kỹ thuật cao, với mức lương trung bình 50 triệu đồng/tháng. Tuy nhiên, theo thống kê của trung tâm, dù có khoảng 250 lượt lao động Việt Nam ứng tuyển nhưng chưa có trường hợp nào nào trúng tuyển vào các vị trí này. Nguyên nhân chính là do yêu cầu tuyển dụng khắt khe. Không ít nhà tuyển dụng đặt ra nhiều tiêu chí cùng lúc, khiến NLĐ Việt Nam khó đáp ứng.

ThS Nguyễn Khánh Cường, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ quốc tế Lilama 2, cho rằng có sự chênh lệch giữa chương trình đào tạo và nhu cầu thực tế của DN. Hiện nay, nhiều chương trình còn nặng về lý thuyết, thiếu thực hành, chưa cập nhật công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), internet vạn vật (IoT), robot tự động hóa (robotics) hoặc các kỹ năng mềm quan trọng như quản lý dự án, giao tiếp đa văn hóa.

Đặc biệt, sự kết nối giữa DN và nhà trường còn hạn chế. DN ít tham gia việc thiết kế giáo trình hoặc tạo cơ hội thực tập chuyên sâu, dẫn đến sinh viên sau khi tốt nghiệp thiếu kinh nghiệm thực tế. Trong quá trình hợp tác đào tạo nhân lực với các đối tác quốc tế, ông Cường nhận thấy mô hình kết hợp lý thuyết với thực hành và tăng cường trải nghiệm thực tế giúp người học dễ dàng thích nghi và có thể bắt tay vào công việc ngay khi ra trường. 

"Thị trường lao động Việt Nam không thiếu các vị trí lương cao, cơ hội tốt nhưng rất ít NLĐ đáp ứng được yêu cầu. Một trong những nguyên nhân chính là NLĐ yếu ngoại ngữ, thiếu kỹ năng số và tư duy phản biện" - ông Cường phân tích.

Hiện nay, số đông NLĐ chậm thích ứng với các yêu cầu mới. Các vị trí có thu nhập cao như công nghệ thông tin (IT), tài chính, logistics... đều đòi hỏi thành thạo tiếng Anh nhưng chỉ 5% - 7% lao động Việt Nam đạt tiêu chuẩn này. 

Ngoài ra, nhiều công việc hiện đại yêu cầu kỹ năng phân tích dữ liệu, sử dụng phần mềm chuyên dụng nhưng đa số lao động phổ thông chưa được trang bị đầy đủ. Ông Cường nhận xét tâm lý ngại thay đổi cũng là rào cản lớn, khiến nhiều NLĐ không chủ động học hỏi kỹ năng mới mà chỉ tập trung vào những công việc ổn định, ít rủi ro.

Chấp nhận đánh đổi

Chị Hồ Thị Ngọc Lan, người vừa được chỉ định vào vị trí giám đốc nguồn nhân lực của một DN có vốn đầu tư Hà Lan (FDI) sắp đi vào hoạt động tại Bình Dương, cho biết đó là phần thưởng xứng đáng cho hơn 1 năm chị nỗ lực học tập, rèn luyện và nâng cấp bản thân.

Chị Lan có 13 năm kinh nghiệm làm việc ở mảng tuyển dụng và đào tạo tại những công ty có quy mô nhỏ. Cuối năm 2023, chị quyết định dành 1 năm học thêm tiếng Anh, tham gia khóa học về marketing (tiếp thị) và công nghệ mới. "Đó là khoảng thời gian tôi vượt qua chính mình, bước ra khỏi vùng an toàn, dù phải đánh đổi nhiều thứ" - chị Lan chia sẻ.

Theo chị Lan, các DN vốn đầu tư nước ngoài thường ưu tiên tuyển dụng những vị trí cấp trung là người Việt. Ngoài tiếng Anh bắt buộc, các kỹ năng mềm, khả năng chịu áp lực cao và tư duy phản biện tốt rất được họ quan tâm. Người Việt đều có thể ngồi được những vị trí như vậy, thậm chí cao hơn nhưng phải vượt trội về nhiều mặt, mới "lọt vào mắt" của nhà tuyển dụng.

Tương tự, anh Trần Đỗ Bảo Lam cũng nhanh chóng thăng tiến trong một DN vận hành các phòng khám, bệnh viện theo mô hình quốc tế. Nhìn lại quãng đường đã qua, anh cho rằng việc học tập thường xuyên là điều ai cũng nên làm. Anh cho biết từng "lẹt đẹt" ở vị trí nhân viên marketing có mức lương hơn 10 triệu đồng nhưng hiện anh nhận mức lương gấp 20 lần, với chức vụ giám đốc vận hành toàn quốc. 

"Ban ngày tôi đi làm, tối đi học. Ngày nghỉ cũng dành thời gian học. Học từ ngoại ngữ đến kỹ năng, tư duy mở, học luôn các khóa mới nhất về AI, kinh doanh quốc tế" - anh Lam bộc bạch.

Ông Nguyễn Hoàng Thanh Chương, Giám đốc dịch vụ tư vấn tuyển dụng toàn quốc của Adecco Việt Nam, cho biết thị trường lao động đang thay đổi nhanh chóng. Cơ hội luôn rộng mở cho những ai nắm bắt được những thay đổi. Để không bị đào thải và nắm bắt cơ hội, NLĐ cần chủ động thích nghi. Với những ai đang làm việc trong nhóm ngành nghề dễ bị thay thế bởi AI, robot thì cần nhanh chóng học thêm một nghề mới.

Bên cạnh đó, khám phá khả năng đa nhiệm của bản thân để khi xảy ra trường hợp sáp nhập phòng, ban, bộ phận thì có thể kiêm nhiệm được những công việc khác. Ngoài ra, cần xây dựng thương hiệu cá nhân theo hướng chuyên gia của công việc mình đang theo đuổi để gây chú ý với nhà tuyển dụng.