Ngăn tình trạng doanh nghiệp chia nhỏ lương đóng BHXH

Theo BHXH Việt Nam, thực tiễn cho thấy tại các đơn vị, doanh nghiệp (DN) có rất nhiều khoản phụ cấp, khoản bổ sung để trả cho người lao động (NLĐ) ngoài lương. Tên gọi của các khoản phụ cấp, trợ cấp rất đa dạng, phong phú hoặc gọi theo vùng miền. Trong khi đó, Luật BHXH 2024 quy định tiền lương tháng làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc của NLĐ thực hiện chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định bao gồm mức lương theo công việc hoặc chức danh, phụ cấp lương và các khoản bổ sung khác được thỏa thuận trả thường xuyên, ổn định trong mỗi kỳ trả lương, dẫn đến khó xác định khoản phải đóng hay không đóng BHXH.

Khó ngăn doanh nghiệp "lách luật"

Bên cạnh đó, BHXH Việt Nam cũng chỉ ra thực trạng tiền lương làm căn cứ đóng BHXH của NLĐ hiện khá thấp so với thu nhập thực tế. Nguyên nhân do nhiều DN thực thi không đầy đủ quy định, tách thu nhập của NLĐ thành nhiều khoản phụ cấp, trợ cấp để không phải tính đóng, song cơ quan BHXH không đủ cơ sở pháp lý để buộc DN phải đóng các khoản này. Do đó, tại nhiều nơi, mức đóng BHXH của NLĐ chỉ chiếm 50% - 60% thu nhập, ảnh hưởng đến việc hưởng các quyền lợi, nhất là chế độ hưu trí sau này.

Vì lý do trên, tại góp ý cho Dự thảo nghị định và thông tư quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật BHXH, BHXH Việt Nam đã đề xuất bổ sung những khoản tiền không phải đóng BHXH. 

Cụ thể, tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc không gồm các chế độ và phúc lợi khác như: Thưởng theo quy định tại Bộ Luật Lao động, tiền thưởng sáng kiến; tiền ăn giữa ca, hỗ trợ xăng xe, điện thoại, đi lại, tiền nhà ở, tiền giữ trẻ, nuôi con nhỏ; hỗ trợ khi NLĐ có thân nhân tử vong, có người thân kết hôn, sinh nhật, trợ cấp cho NLĐ có hoàn cảnh khó khăn khi bị tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp và các khoản hỗ trợ, trợ cấp khác ghi thành mục riêng trong hợp đồng lao động theo quy định của pháp luật lao động…

Liên quan đến đề xuất này, ông Nguyễn Thành Tài, Chủ tịch Công đoàn Công ty CP Nhựa Đại Đồng Tiến (quận 5, TP HCM), cho rằng về cơ bản danh mục các khoản không phải đóng BHXH giống với các quy định hiện hành mà DN đang thực hiện. Việc quy định rõ các mục phải đóng hay không phải đóng BHXH sẽ giúp cho DN, NLĐ và cả cơ quan chức năng thuận tiện hơn trong việc thực thi quy định pháp luật. 

Tuy nhiên, việc này dễ phát sinh tình trạng DN "lách luật" bằng cách chuyển các khoản phải đóng BHXH sang khoản không đóng BHXH. "Bằng việc thay đổi tên gọi của các khoản phụ cấp, khoản bổ sung, DN lẫn NLĐ sẽ giảm nhẹ được phần nào đó gánh nặng về chi phí đóng BHXH, nhưng về lâu dài sẽ gây thiệt thòi cho NLĐ. Do vậy, cần có quy định chặt chẽ hơn để kiểm soát vấn đề này" - ông Tài chia sẻ.

Giám sát chặt chẽ

Ông Nguyễn Phước Đại, Chủ tịch Công đoàn Công ty TNHH Juki Việt Nam (KCX Tân Thuận; quận 7, TP HCM), cũng băn khoăn về việc nếu liệt kê các khoản không đóng BHXH thì liệu có kiểm soát được việc DN chia nhỏ tiền lương của NLĐ chuyển sang các phụ cấp để "né" BHXH như mục tiêu mà các cơ quan xây dựng chính sách đặt ra hay không?

Theo ông Đại, hiện nay vẫn còn nhiều DN, nhất là các ngành thâm dụng lao động, trả lương sản phẩn cho NLĐ, chưa nghiêm túc trong trong xây dựng thang, bảng lương và không có quy chế tăng lương định kỳ, chỉ nâng lương khi Chính phủ điều chỉnh lương tối thiểu vùng. Các DN chỉ đóng BHXH cho NLĐ trên mức lương tối thiểu vùng cộng với 7% phụ cấp tay nghề và 5% phụ cấp độc hại. 

Dẫn đến tình trạng mức lương đóng BHXH chỉ bằng 1/2, thậm chí 1/3 thu nhập thực tế. NLĐ vì lợi ích trước mắt hoặc do ở thế yếu trong quan hệ lao động nên chấp nhận mức đóng này. Vậy nên, để cải thiện mức lương đóng BHXH, theo ông Đại cơ quan chức năng cần phải kiểm soát tốt thang, bảng lương của DN, tránh việc một đơn vị có nhiều thang bảng lương để né đóng BHXH và bảo đảm tổng các khoản phụ cấp dưới 30% tiền lương thực tế.

Theo BHXH TP HCM, pháp luật hiện hành đã có quy định về các khoản đóng hay không đóng BHXH và cơ quan BHXH cũng đẩy mạnh hoạt động thanh, kiểm tra nhưng tình trạng DN cố tình lách luật để giảm bớt mức đóng BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) vẫn diễn ra phổ biến. 

Điển hình là việc xây dựng và đăng ký thang bảng lương làm cơ sở giao kết hợp đồng lao động và tham gia BHXH, BHYT, BHTN chưa được DN quan tâm thực hiện nghiêm túc; Mức tiền lương, tiền công làm cơ sở trích đóng BHXH chủ yếu theo lương tối thiểu quy định hằng năm của Chính phủ. 

Bên cạnh đó, nhiều DN còn cố tình vận dụng các khoản không phải đóng để trốn mức đóng BHXH, BHYT, BHTN dẫn đến mức tiền lương tham gia BHXH, BHTN, BHYT cho NLĐ còn thấp hơn các khoản không phải đóng. "Do vậy, cùng với việc cụ thể hóa các khoản phải đóng, không đóng cũng nên quy định rõ tiền lương tháng làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc ít nhất bằng 70% tổng tiền lương và các khoản thu nhập khác có tính chất lương của NLĐ" - BHXH TP HCM đề xuất.