Đừng để thiếu vi chất dinh dưỡng

Vitamin và muối khoáng là những hợp phần không thể thiếu cho đời sống. Nhưng khác với thực phẩm và ngũ cốc, lượng vitamin và muối khoáng cần thiết rất nhỏ và bắt buộc phải đưa từ bên ngoài vào (trong đa số trường hợp) nên còn được gọi là vi chất dinh dưỡng.

Vì sao thiếu vitamin và muối khoáng?

Các vitamin và muối khoáng luôn có sẵn trong ngũ cốc và thực phẩm (gạo, thịt, cá, trứng, sữa, rau…), vì vậy đối với những người không có quá trình rối loạn hấp thu ở đường tiêu hóa (tiêu chảy, tắc mật, viêm tụy, loét dạ dày, tá tràng) và không ăn kiêng, có chế độ ăn cân đối với thực phẩm bảo đảm chất lượng thì không bao giờ thiếu và không cần bổ sung.

Các vitamin và muối khoáng luôn có sẵn trong gạo, thịt, cá, trứng, sữa, rau…Ảnh: Hồng Thúy

Thiếu các chất này có thể do những nguyên nhân sau:

- Chất lượng thực phẩm không bảo đảm: Ngũ cốc để lâu ngày hoặc bị mốc sẽ giảm lượng các vitamin nhóm B có trong lớp vỏ áo của hạt (gạo, mì). Rau quả úa, héo hoặc bảo quản lạnh lâu ngày làm giảm hàm lượng vitamin C. Khâu chế biến không đúng cũng có thể làm giảm lượng vitamin mặc dù chất lượng thực phẩm ban đầu tốt. Ví dụ các viamin nhóm B, C đều dễ hỏng trong môi trường kiềm, khi tiếp xúc với kim loại, nhiệt độ cao hoặc các chất ôxy hóa.

- Do chất đất và nguồn nước địa phương: Vùng núi đá vôi gây thừa canxi nhưng lại thiếu i-ốt do chất này bị cản trở hấp thu khi đưa cùng canxi. Chất đất và nước ở một số vùng có hàm lượng i-ốt hoặc fluorid thấp gây bệnh bướu cổ địa phương, hỏng răng…

- Ăn kiêng: Ăn kiêng do tập tục tôn giáo gây thiếu một số vi chất có nguồn gốc từ thực phẩm động vật như vitamin B12, vitamin D, sắt…; còn ăn kiêng để giảm cân thì thiếu gần như toàn bộ vi chất vì chế độ dinh dưỡng nghèo nàn.

- Rối loạn hấp thu: Các bệnh suy dinh dưỡng, tiêu chảy, nghiện rượu, tắc mật… đều làm giảm hấp thu các chất, trong đó có vi chất dinh dưỡng. Ở người cao tuổi, thiếu vi chất là do sự giảm chức năng của hệ tiêu hóa như giảm tiết dịch vị, dịch mật, dịch tụy… và sự hoạt động kém hiệu quả của các cơ chế hấp thu tích cực qua niêm mạc ruột. Thêm vào đó, do nhu động ruột yếu hay bị táo bón nên người cao tuổi thường dùng thuốc nhuận tràng kéo dài cũng là nguyên nhân cản trở hấp thu các chất. Rối loạn hấp thu có thể do một số bệnh đường tiêu hóa như viêm tụy, tắc mật, loét dạ dày - tá tràng…

- Do nhu cầu cơ thể tăng nhưng cung cấp không đủ như phụ nữ có thai, cho con bú, thiếu niên tuổi dậy thì hoặc bệnh nhân sau ốm dậy, sau mổ, nhiễm khuẩn kéo dài… đều có nhu cầu về vi chất dinh dưỡng tăng hơn bình thường. Những trường hợp này nếu được bổ sung tốt bằng chế độ ăn uống thì không cần dùng thêm vitamin dạng thuốc. Uống hoặc tiêm vitamin chỉ cần khi không ăn được do rối loạn tiêu hóa hoặc ăn không đủ (do mệt mỏi, chán ăn…).

Xử trí thế nào?

Việc thiếu vitamin gây nên những rối loạn chuyển hóa các chất. Thường thì ít có hiện tượng thiếu vitamin đơn độc một chất trừ nguyên nhân do khuyết tật di truyền hoặc do tương tác thuốc. Vì vậy, việc bổ sung vitamin dưới dạng hỗn hợp có hiệu quả cao hơn dùng các chất đơn lẻ. Tỉ lệ phối hợp của các công thức rất khác nhau nên khi lựa chọn phải căn cứ vào nguyên nhân gây thiếu để bổ sung cho phù hợp.

Trên thị trường có nhiều dạng vitamin đơn lẻ có hàm lượng cao hơn nhu cầu hằng ngày. Sử dụng các vitamin dạng đơn lẻ thường rẻ tiền hơn dùng các chế phẩm phối hợp nhưng chỉ có hiệu quả khi biết chắc chắn chỉ thiếu nguyên tố đó. Đa phần các chỉ định điều trị dùng các chế phẩm dạng này là để điều trị các triệu chứng giống như khi thiếu vitamin đó được mô tả trong các y văn cổ nhưng hầu như không có chứng minh bằng thực nghiệm.

Ngoài ra, một số trường hợp chỉ định vitamin không hề liên quan đến tác dụng sinh lý của chúng và thường dùng ở liều rất cao như hỗn hợp vitamin nhóm B (B1, B6, B12) dùng để giảm đau trong các chứng đau dây thần kinh không rõ nguyên nhân hay vitamin B12 để giải độc cyanua.