Kiến tạo công dân toàn cầu

Xuất khẩu lao động (XKLĐ) lâu nay là một trong những trụ cột quan trọng của kinh tế Việt Nam, không chỉ góp phần giải quyết việc làm mà còn mang về hàng tỉ USD kiều hối mỗi năm. Song, trong bối cảnh thị trường lao động toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng, Việt Nam đang chuyển hướng chiến lược không chỉ đưa người đi làm việc ở nước ngoài mà còn tập trung phát triển nguồn nhân lực tay nghề cao, đạt chuẩn quốc tế.

Đòn bẩy chiến lược

Theo thống kê từ Cục Quản lý lao động ngoài nước (Bộ Nội vụ), mỗi năm Việt Nam đưa khoảng 120.000 - 140.000 người đi làm việc ở nước ngoài. Phần lớn trong số này là lao động phổ thông, tập trung tại các thị trường truyền thống như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc)… làm trong các ngành xây dựng, cơ khí, nông nghiệp, chế biến thực phẩm - những ngành nghề đặc thù, thu nhập không cao và điều kiện làm việc nhiều thách thức.

Mô hình này từng đóng vai trò lớn trong giảm nghèo và cải thiện đời sống nhưng dần bộc lộ nhiều bất cập như thu nhập không ổn định, ít cơ hội thăng tiến, môi trường làm việc khắc nghiệt, rủi ro... Trong khi đó, các quốc gia phát triển như Đức, Áo, Hà Lan, Phần Lan, Úc, Canada đang thiếu hụt nghiêm trọng lao động kỹ thuật và tay nghề cao ở các lĩnh vực như điều dưỡng, công nghệ thông tin, cơ khí chế tạo, nhà hàng - khách sạn.

Trong xu thế đó, du học nghề đang nổi lên như một "làn gió mới" cho nguồn nhân lực trẻ Việt Nam. Khác với XKLĐ truyền thống, du học nghề giúp người trẻ vừa học tập trong môi trường giáo dục hiện đại vừa được trả lương trong suốt thời gian học và có cơ hội làm việc lâu dài.

Anh Vũ Trần Minh Trí (26 tuổi, Nghệ An), đang học ngành điều dưỡng tại TP Hannover (Đức), bày tỏ: "Tôi được thực tập với mức lương 1.050 euro/tháng, có đầy đủ bảo hiểm, nghỉ phép như người lao động (NLĐ) bản xứ. Sau khi tốt nghiệp, tôi được giữ lại làm việc và có thể đến bất kỳ quốc gia nào trong EU nếu muốn".

Các chuyên gia đánh giá đây là con đường XKLĐ chất lượng cao, mang lại mức lương khởi điểm sau tốt nghiệp từ 2.500 - 3.600 euro/tháng, bằng cấp được công nhận toàn châu Âu, mở ra khả năng học tiếp lên bậc cao hơn hoặc chuyển đổi nghề nghiệp linh hoạt. Không chỉ là bài toán của NLĐ, tín hiệu từ phía doanh nghiệp (DN) tiếp nhận cũng cho thấy chuyển biến tích cực. Nhiều nhà tuyển dụng châu Âu đánh giá cao lao động Việt nhờ tinh thần học hỏi, chăm chỉ, cầu tiến và gắn bó lâu dài.

Ông Stefan Müller, Trưởng bộ phận hợp tác quốc tế của một trường nghề tại Đức, nhận xét: "Người Việt học nhanh, chăm chỉ và trung thành - những phẩm chất rất được trọng dụng tại thị trường lao động Đức. Nhiều năm qua, tôi đã trực tiếp đến các trường nghề tại Việt Nam để tuyển sinh và thấy rõ tiềm năng lớn từ lớp trẻ nơi đây".

Theo ông Müller, Việt Nam đang sở hữu nguồn nhân lực quý giá: trẻ, cầu tiến, có tay nghề và đang tích lũy kinh nghiệm quốc tế. Nếu được đầu tư bài bản, lực lượng này hoàn toàn có thể trở thành "đòn bẩy chiến lược", góp phần khẳng định vị thế quốc gia trong chuỗi giá trị toàn cầu bằng chính chất lượng con người.

Nâng tầm vị thế

Không chỉ du học nghề, xu hướng chuyển dịch mạnh mẽ sang XKLĐ chất lượng cao còn được phản ánh qua nhu cầu tuyển dụng thực tế của các đối tác quốc tế. Bà Lê Mai Hoa, Giám đốc vận hành một công ty dịch vụ cung ứng nhân lực quốc tế tại TP HCM, cho biết từ cuối năm ngoái đến nay, DN của bà đã tiếp nhận hơn 150 đề nghị hợp tác từ các nhà tuyển dụng nước ngoài với hơn 750 vị trí, mức lương từ 2.000 - 10.000 USD/tháng.

Đáng chú ý, phần lớn các vị trí này là các kỹ sư công nghệ, cơ khí, chuyên gia vận hành, chuyên viên chăm sóc khách hàng biết tiếng Việt hoặc hiểu văn hóa Việt - phục vụ thị trường người Việt tại các quốc gia phát triển. "Các đối tác chủ yếu đến từ Nhật Bản, Singapore, Úc, Canada và một số quốc gia châu Âu. Họ không còn tìm lao động phổ thông đơn thuần, mà yêu cầu khắt khe hơn về trình độ, ngoại ngữ, kỹ năng nghề nghiệp và thái độ làm việc chuyên nghiệp" - bà Hoa nói.

Xu hướng chuyển dịch từ lao động tay chân sang lao động tri thức là xu thế tất yếu, phù hợp với nhu cầu của thế giới và khát vọng hội nhập của người trẻ Việt. Nhưng theo bà Hoa, để chinh phục được thị trường chất lượng cao, cần sự chuẩn bị nghiêm túc, lâu dài từ nhiều phía - từ cá nhân, gia đình đến hệ thống đào tạo nghề, ngoại ngữ và kỹ năng mềm.

Nhằm nâng tầm vị thế lao động Việt trên bản đồ lao động toàn cầu, nhiều chuyên gia cho rằng đã đến lúc cần một chiến lược quốc gia bài bản, nhất quán và dài hạn về phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ xuất khẩu. Trước hết, hệ thống đào tạo nghề phải được cải tổ theo chuẩn quốc tế, gắn kết chặt chẽ với nhu cầu thị trường toàn cầu. Các trường nghề cần chuyển mạnh sang đào tạo thực hành, tăng cường hợp tác với DN, nhất là đối tác nước ngoài.

Ngoại ngữ và kỹ năng mềm cũng cần được coi là "giấy thông hành" không thể thiếu. Việc đầu tư cho tiếng Anh, tiếng Đức, tiếng Nhật, tiếng Hàn… không còn là lựa chọn cá nhân, mà là điều kiện tiên quyết để NLĐ tiếp cận thị trường có thu nhập và tiêu chuẩn cao.

Một chiến lược hiệu quả cũng đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước - nhà trường - DN - tổ chức tuyển dụng quốc tế. Nhà nước cần đóng vai trò kiến tạo hành lang pháp lý minh bạch, bảo vệ NLĐ và kiểm soát chất lượng tuyển dụng.

Cuối cùng, cần thay đổi nhận thức xã hội. XKLĐ không chỉ là giải pháp xóa nghèo, mà phải được nhìn nhận như một chiến lược phát triển con người. NLĐ Việt không đơn thuần là người làm thuê xứ người, mà có thể trở thành công dân toàn cầu, mang theo tri thức, kỹ năng và bản sắc Việt Nam.