Cân đối nguồn nhân lực cho thị trường lao động

Thị trường lao động trong nước đang đối mặt tình trạng mất cân đối giữa đào tạo và nhu cầu thực tế của doanh nghiệp (DN). Không ít cử nhân và cả người có trình độ thạc sĩ cũng gặp khó khăn khi tìm kiếm công việc đúng chuyên ngành. Nhiều người buộc phải làm trái ngành hoặc chấp nhận vị trí, mức lương thấp hơn kỳ vọng.

Học một đằng, làm một nẻo

Chị Lê Phương Linh (25 tuổi, quê TP Đà Nẵng) từng nuôi ước mơ trở thành giáo viên khi theo học ngành sư phạm ngữ văn. Sau khi tốt nghiệp và đi làm, chị đối mặt với thực tế khắc nghiệt: Biên chế ngày càng ít, lương hợp đồng chỉ hơn 4 triệu đồng/tháng - không đủ trang trải cuộc sống.

Hai năm chật vật với đồng lương ít ỏi, Linh buộc phải đưa ra quyết định khó khăn là rời bục giảng để trở thành nhân viên hành chính ở một công ty tư nhân. "Tôi từng tin rằng nếu yêu nghề và cố gắng bám trụ, cơ hội sẽ đến. Nhưng thực tế lại khác, công việc bấp bênh, tương lai mịt mờ... nên dù tiếc nuối, tôi phải chọn hướng đi ổn định hơn" - chị bày tỏ.

Trong khi đó, chị Nguyễn Thị Mai Anh (28 tuổi, ngụ TP Hà Nội) tốt nghiệp loại giỏi ngành quản trị kinh doanh và kỳ vọng sớm có được công việc lương cao tại một tập đoàn lớn. Nhưng thực tế thị trường lao động khiến chị bất ngờ - hơn 6 tháng kiên trì nộp hồ sơ vẫn chưa tìm được vị trí phù hợp. Các công ty lớn đòi hỏi kinh nghiệm thực tế, trong khi DN nhỏ lại không đáp ứng kỳ vọng về lương và phúc lợi.

Khi áp lực tài chính ngày càng lớn, Mai Anh buộc phải tạm gác mong muốn ban đầu, chấp nhận công việc quảng cáo sản phẩm, bán hàng qua điện thoại để duy trì cuộc sống. Chị thổ lộ: "Trước đây, tôi nghĩ chỉ cần có bằng cấp giỏi là đủ nhưng hóa ra nhà tuyển dụng quan tâm nhiều đến kỹ năng và kinh nghiệm. Tôi từng đặt kỳ vọng cao nhưng nay điều quan trọng nhất là có thu nhập ổn định".

Tương tự, anh Trần Văn Hùng (32 tuổi, ngụ TP HCM) sở hữu tấm bằng thạc sĩ công nghệ thông tin nhưng gặp nhiều khó khăn khi tìm việc vì thiếu kỹ năng thực hành. Chương trình học của anh thiên về nghiên cứu hàn lâm, ít cơ hội tham gia dự án thực tế. Khi ứng tuyển vào các công ty phần mềm, anh liên tục bị loại vì hạn chế trong lập trình và làm việc nhóm.

Không bỏ cuộc, anh Hùng quyết định tham gia các khóa học lập trình ứng dụng, thực hành qua dự án thực tế và đăng ký thực tập không lương để tích lũy kinh nghiệm. Sau nhiều tháng nỗ lực, anh tìm được công việc tại một công ty công nghệ. Không dừng lại đó, anh tiếp tục học thêm các ngôn ngữ lập trình mới để mở rộng cơ hội trong tương lai. Anh cho rằng muốn phát triển trong ngành công nghệ, không thể chỉ dựa vào kiến thức sẵn có mà phải liên tục học hỏi, cập nhật cái mới.

Cải thiện 3 rào cản lớn

Báo cáo của Tổng cục Thống kê (nay là Cục Thống kê) năm 2023 cho thấy mỗi năm, cả nước có hơn 2 triệu sinh viên tốt nghiệp nhưng chỉ khoảng 60% tìm được việc làm đúng chuyên ngành. Điều này phản ánh sự chênh lệch giữa hệ thống đào tạo và nhu cầu thực tế của DN.

Ông Bùi Đoàn Chung, người sáng lập Cộng đồng Nghề nhân sự Việt Nam, đánh giá sự mất cân đối này không chỉ khiến nhiều cử nhân, thạc sĩ thất nghiệp hoặc phải làm trái ngành, gây lãng phí thời gian và chi phí đào tạo mà còn tạo ra tâm lý chán nản, mất động lực. 

"Trong khi đó, nhiều DN lại gặp khó khăn khi tuyển dụng lao động có kỹ năng phù hợp, nhất là ở những ngành đòi hỏi tay nghề cao hoặc chuyên môn đặc thù, làm giảm hiệu suất sản xuất - kinh doanh và sức cạnh tranh của nền kinh tế" - ông nhận xét.

Tại Ngày hội Kết nối đại học (ĐH) - DN - địa phương do ĐHQG TP HCM tổ chức mới đây, ông Phạm Phú Ngọc Trai, Chủ tịch Công ty Tư vấn Kinh doanh Hội nhập Toàn cầu (quận 3, TP HCM), chỉ ra 3 rào cản lớn trong việc hợp tác giữa ĐH và DN.

Một là, chính sách chưa đủ đột phá khi quyền tự chủ của các trường còn hạn chế, cản trở việc phối hợp đào tạo và nghiên cứu. Hai là, thiếu kết nối giữa các bên khi DN tiếp cận thông tin về năng lực đào tạo, các trường chưa có cơ chế phản hồi nhu cầu của DN một cách hiệu quả. Ba là, chính sách hỗ trợ chưa đồng bộ trong việc ưu đãi thuế, tài chính cho DN đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D).

Do đó, ông Trai đề xuất nhà nước cần hoàn thiện cơ chế đặt hàng nghiên cứu, cải cách chính sách thuế và thúc đẩy hợp tác công - tư (PPP) trong đổi mới sáng tạo. Bên cạnh đó, các trường ĐH cần được trao quyền tự chủ cao hơn, chuyển đổi mô hình đào tạo theo nhu cầu thực tế, phát triển mô hình "trường ĐH - DN" để DN tài trợ nghiên cứu và đặt hàng nguồn nhân lực.

Ngoài ra, DN cần chủ động hợp tác với trường ĐH, xây dựng chương trình đào tạo chung, tăng cường đầu tư vào R&D và triển khai mô hình "Quản trị viên tập sự" để phát triển nhân tài ngay từ ghế nhà trường.

"Sự liên kết chặt chẽ giữa trường ĐH và DN không chỉ giúp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực mà còn thúc đẩy đổi mới sáng tạo, gia tăng năng lực cạnh tranh trong bối cảnh kinh tế số và hội nhập toàn cầu" - ông Trai nhấn mạnh.