Tránh lãng phí nguồn nhân lực

Ước tính khoảng 100.000 cán bộ, công chức, viên chức, người lao động (NLĐ) nghỉ việc do sáp nhập, tinh gọn bộ máy theo Nghị định 178/2024/NĐ-CP của Chính phủ. Do vậy, sẽ có số lượng lớn nhân sự dịch chuyển trong thị trường lao động. Phóng viên Báo Người Lao Động đã trao đổi với PGS-TS Nguyễn Đức Lộc, Viện trưởng Viện Nghiên cứu đời sống xã hội (Social Life), về vấn đề này.

Phóng viên: Ông đánh giá thế nào về tác động của chính sách tinh gọn bộ máy?

- PGS-TS NGUYỄN ĐỨC LỘC: Có thể thấy tiến trình số hóa tại Việt Nam đã được Chính phủ tiến hành từ rất sớm. Tinh gọn bộ máy hiện nay là kết quả của quá trình số hóa, công việc quản lý hiệu quả hơn, ít cần con người hơn. Nếu như trước đây, dù lãnh đạo có mong muốn tinh gọn nhưng thời điểm đó vẫn không thực hiện được vì công việc vẫn cần người làm, nếu giảm mạnh mẽ thì ảnh hưởng đến hoạt động của bộ máy.

Theo tôi, với sự phát triển công nghệ hiện nay và trong tương lai, quá trình tinh gọn bộ máy nhà nước vẫn sẽ tiếp diễn, vì dần dần nhiều công việc máy móc, trí tuệ nhân tạo sẽ thay thế con người. Khi đó, nhu cầu nhân lực quản lý sẽ giảm. Ở khu vực nhà nước, những công việc hành chính có thể đăng ký lịch hẹn qua ứng dụng, xác nhận giấy tờ có thể dùng mã vạch… Khi đó, không cần bộ phận hành chính nhà nước, những đơn vị cấp cơ sở sẽ không còn nhiều việc để làm.

Tương lai, những mối quan hệ giấy tờ, liên lạc với người dân, thông báo… ở các cấp cơ sở cũng không cần con người nhiều, mà thay vào đó là công nghệ, nên có thể giảm 90% nhân sự. Như vậy, tinh gọn bộ máy không chỉ là giảm người để tiết kiệm ngân sách mà là sắp xếp, điều chuyển để bộ máy hoạt động hiệu quả hơn dưới tác động của số hóa.

Vậy NLĐ cần làm gì để thích nghi, thưa ông?

- Thời cơ để chúng ta tinh giản bộ máy nhà nước hiện nay là có quá trình chuyển đổi số mạnh mẽ và hiệu quả, tránh được bài học kinh nghiệm trong quá khứ là giảm người nhưng không giảm việc, không có giải pháp thay thế để duy trì hiệu quả công việc khi giảm người. Sắp xếp phải hướng tới tạo ra giá trị, bộ máy vận hành hiệu quả hơn, nhân sự ở lại làm việc chất lượng hơn, năng suất hơn. Giảm phải đúng người, người ở lại phải làm đúng việc, phát huy được năng lực của họ. Có những bộ phận còn phải tăng người lên chứ không tinh giản.

Với những lao động thuộc diện sắp xếp, họ phải nhận thức rõ hiệu quả làm việc của mình như thế nào. Có thể vị trí anh làm hiện tại không phát huy được hiệu quả nhưng sau sắp xếp sẽ mang tới cơ hội với giá trị cao hơn mà lâu nay anh không nghĩ tới. Còn vị trí anh đang làm có người khác làm tốt hơn hãy để người khác làm. Đó là đầu tư cho sự phát triển.

Ở góc độ quốc gia, tinh gọn bộ máy lần này có thể được xem là điển hình hóa về thực hành trách nhiệm xã hội của cơ quan quản lý ngành lao động. Họ phải có kịch bản ứng phó như thế nào cho phù hợp? Không chỉ có lần này, mà số hóa sẽ còn tiếp diễn nên mỗi NLĐ, các cơ quan quản lý lao động cũng phải học cách thích nghi với sự thay đổi.

NLĐ cần xác định tâm thế nào khi chuyển đổi công việc?

- Cơ quan quản lý phải vận dụng những cơ sở pháp lý, thực hành quyền lao động, bảo đảm các quyền cơ bản của NLĐ nhằm hỗ trợ họ chuyển đổi công việc, tái gia nhập thị trường lao động, bởi khu vực nhà nước chưa chắc ưu việt hơn khu vực khác. Sự tinh gọn lần này là chủ trương lớn, nhà nước thực hiện đồng loạt nên có chính sách ưu đãi để giải quyết một lần cho những người rời khỏi thị trường lao động, nghỉ chế độ, về hưu sớm...

Nhưng với lao động trẻ, vẫn tiếp tục tham gia thị trường lao động sau khi rời khu vực nhà nước như là một lần tập dượt, chuyển đổi công việc. Đợt tập dượt này để chuẩn bị cho những đợt tinh gọn sau, không chỉ ở khu vực nhà nước mà còn ở cả khu vực tư nhân, nhất là những doanh nghiệp lớn, sử dụng lao động trình độ cao. Vì vậy, NLĐ phải xác định tâm thế làm ở đâu cũng là cống hiến, tạo ra giá trị, của cải để xây dựng đất nước, tránh lãng phí nguồn nhân lực.