Tính già hóa non

Cuối năm 2024, hơn 350 lao động tại Công ty TNHH Kyung Rhim Vina (quận Bình Tân, TP HCM) mất việc khi doanh nghiệp (DN) ngừng hoạt động vì gặp khó khăn. Thời điểm đó, dù được cán bộ Công đoàn công ty giới thiệu việc làm nhưng đa số người lao động (NLĐ) đều từ chối, chỉ muốn tìm công việc thời vụ để hưởng trợ cấp thất nghiệp (TCTN).

Cung - cầu lao động thời vụ nở rộ

Sau Tết, một số công nhân đã xin vào làm tại Công ty TNHH May mặc Q.T (quận Bình Tân) vì gần nơi ở, thủ tục xin việc đơn giản. Hơn nữa, DN này đang nợ BHXH nên chắc chắn không tham gia BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) cho NLĐ. Thế nhưng, chỉ ít ngày sau, họ đã tìm đến chủ tịch Công đoàn công ty cũ để "cầu cứu". Nguyên do là NLĐ nghỉ việc khi đang trong thời gian thử việc nhưng công ty lấy cớ nghỉ không xin phép nên không trả lương.

Tình trạng NLĐ chỉ muốn tìm việc làm thời vụ (không tham gia BHXH, BHYT, BHTN) để nhận TCTN diễn ra khá phổ biến những năm gần đây, nhất là vào các thời điểm sửa đổi Luật BHXH, Luật Việc làm. 

NLĐ cho rằng lựa chọn này mang đến nhiều lợi ích cho họ hơn, như được hưởng mức TCTN cao (tính theo mức lương thâm niên hiện tại); có 2 khoản thu nhập trong tháng (lương từ công việc thời vụ cao do không đóng các khoản bảo hiểm và TCTN); được tham gia BHYT suốt thời gian hưởng BHTN, sau đó có thể nhận thêm khoản BHXH một lần. Thực tế cho thấy khi chọn làm việc thời vụ, NLĐ sẽ phải đối mặt nhiều rủi ro hơn và như thế NLĐ tưởng mình "tính già" nhưng lại "hóa non".

Trong bối cảnh khó tuyển người, nắm bắt nhu cầu của NLĐ, các DN cũng đẩy mạnh việc tuyển và sử dụng lao động thời vụ. Từ đầu năm 2025 đến nay, hoạt động tuyển dụng lao động thời vụ tại TP HCM và các tỉnh, thành đang diễn ra khá sôi nổi. 

Điểm chung trong nhu cầu tuyển dụng của các DN là điều kiện tuyển dễ dàng, hồ sơ đơn giản, thu nhập cao… nên khá hấp dẫn NLĐ. Chẳng hạn, Công ty TNHH D.Y (TP Thủ Đức, TP HCM) rao tuyển lao động thời vụ, nhận việc ngay, làm ca 12 giờ/ngày, lương từ 370.000 - 430.000 đồng/ngày. NLĐ có thể ứng lương theo tuần và được thưởng chuyên cần 200.000 đồng/tháng. Thủ tục chỉ cần 3 bản photocopy căn cước công dân và 2 tấm ảnh.

Rối loạn thị trường lao động

Các chuyên gia lao động cho rằng việc sử dụng lao động thời vụ giúp DN có sự linh hoạt về nhân sự, kịp thời đáp ứng nhu cầu sản xuất - kinh doanh theo từng thời điểm. Lao động thời vụ cũng giúp thay thế tạm thời một số vị trí (nghỉ việc do ốm đau, thai sản, tai nạn…) để duy trì hoạt động bình thường của DN và tránh sự thay đổi, rối loạn có thể xảy ra. Thuê lao động thời vụ cũng là một giải pháp tiết kiệm vì DN không phải trả chi phí để duy trì nhân lực, nhất là trong giai đoạn kinh doanh khó khăn hoặc qua mùa cao điểm.

Tuy nhiên, theo ông Phạm Văn Hiền, Phó Giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật - LĐLĐ TP HCM, hình thức lao động thời vụ đang bị DN lạm dụng khi thực tế sử dụng lâu dài nhưng lại thỏa thuận với NLĐ dưới hình thức thời vụ nhằm né việc ký kết hợp đồng lao động (HĐLĐ) và đóng các khoản BHXH, BHYT, BHTN. Dẫn đến NLĐ không được bảo đảm quyền lợi và gây bất ổn về chính sách an sinh, nhất là khi NLĐ không may bị ốm đau, tai nạn lao động…

Bà Trần Thị Mỹ Linh - trưởng phòng nhân sự một công ty may mặc tại quận 12, TP HCM - cho hay việc ngày càng nhiều NLĐ và DN chọn hình thức làm việc thời vụ gây biến động lực lượng lao động chính thức tại DN. NLĐ sẽ có tâm lý tìm việc kiểu "mì ăn liền" - làm tuần nào hưởng lương tuần đó, không thích làm chỗ này thì nghỉ việc, làm chỗ khác.

Đồng thời, cũng tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh trong tuyển dụng giữa DN thực hiện tốt các chế độ, chính sách với DN trốn đóng BHXH, không giao kết HĐLĐ với NLĐ… "Do vậy, các cơ quan chức năng cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật lao động, BHXH để ổn định thị trường lao động" - bà Linh kiến nghị.

Theo luật sư Trần Hữu Tín - Trưởng Văn phòng Luật sư Tín và Cộng sự, Bộ Luật Lao động 2019 chỉ quy định 2 hình thức HĐLĐ là xác định thời hạn và không xác định thời hạn. Do vậy, sau khi thử việc đạt yêu cầu, dù làm việc thời vụ trong ngắn hạn hay dài hạn, DN đều phải chọn 1 trong 2 hình thức HĐLĐ trên để giao kết với NLĐ. 

Bên cạnh đó, pháp luật hiện hành quy định NLĐ ký HĐLĐ có thời hạn từ 1 tháng trở lên phải tham gia BHXH; ký HĐLĐ từ 3 tháng phải tham gia BHYT, BHTN… Vậy nên, việc NLĐ và DN lấy lý do lao động thời vụ để không giao kết HĐLĐ, đóng BHXH, BHYT, BHTN là trái quy định pháp luật, có nguy cơ bị xử phạt khi cơ quan chức năng thực hiện thanh tra, kiểm tra và phải chịu hậu quả pháp lý nếu xảy ra tranh chấp lao động.