Nghịch lý nhân lực công nghệ

Công nghệ thông tin (IT) vẫn được xem là "vua của mọi nghề" trong nền kinh tế số. Dù nhu cầu tuyển dụng ở mức cao, nguồn cung lao động lớn nhưng chất lượng nguồn nhân lực còn hạn chế, không đáp ứng nhu cầu nên doanh nghiệp (DN) vẫn gặp khó khăn trong việc tìm kiếm nhân sự.

Doanh nghiệp cần gì ở ứng viên?

Vũ Nhật Minh và Lê Hoàng Nam (đều 23 tuổi, ngụ TP HCM) cùng tốt nghiệp chuyên ngành IT năm 2024. Họ từng kỳ vọng sẽ dễ dàng tìm được việc làm trong ngành đang có nhu cầu nhân lực cao này. Song, thực tế lại khác xa so với những gì họ mường tượng.

Tốt nghiệp loại khá, Minh đã gửi hàng chục hồ sơ tìm việc nhưng chỉ nhận được vài lời mời phỏng vấn và thường bị từ chối vì thiếu kinh nghiệm. "DN yêu cầu kinh nghiệm 1 - 2 năm, trong khi tôi mới ra trường. Họ không muốn mất thời gian đào tạo từ đầu. Hơn nữa, tôi cũng không vượt qua được nhiều bài kiểm tra đầu vào vì chưa học tới" - anh cho hay.

Nam cũng gặp khó khăn không kém dù đã hoàn thành nhiều khóa học thêm về lập trình. Anh giải thích: "Tôi cứ nghĩ mình có bằng cấp là đủ. Nhưng khi đến phỏng vấn, tôi mới nhận ra DN cần nhiều hơn về kỹ năng làm việc nhóm, tư duy giải quyết vấn đề và ngoại ngữ".

Câu chuyện tìm việc của 2 kỹ sư IT nêu trên đã phản ánh thực trạng thị trường nhân lực công nghệ tại Việt Nam. Ông Nguyễn Văn Chính, Trưởng Ban Chuyển đổi số - Viện Phát triển bền vững và Kinh tế số, nhận xét khoảng cách giữa lý thuyết trong trường và yêu cầu thực tế của DN còn lớn. Những năm qua, nhiều người đổ xô học IT vì kỳ vọng thu nhập cao nhưng lại thiếu chuẩn bị về kỹ năng và kiến thức.

Để nâng cao cơ hội việc làm, ông Chính cho rằng sinh viên IT cần tích lũy kinh nghiệm qua thực tập, dự án cá nhân. Ngoài ra, cần tham gia các khóa học bổ trợ và rèn luyện kỹ năng mềm, thay vì chỉ tập trung vào lý thuyết sách vở.

Ở góc độ nhà tuyển dụng, bà Lê Ngọc Huyền Trang, phụ trách bộ phận nhân sự tại một DN công nghệ có hơn 500 nhân viên, cho rằng nhu cầu nhân lực giàu kinh nghiệm trong ngành IT chưa bao giờ giảm mà luôn tăng và ngày càng đòi hỏi cao. Các công ty công nghệ liên tục tìm kiếm ứng viên có năng lực thực tế, từ trung cấp đến chuyên gia. Để thu hút nhân sự, thậm chí "giành giật" ứng viên, DN công nghệ sẵn sàng đưa ra chế độ lương, thưởng, phúc lợi đôi khi vượt quy định.

"Thị trường nhân lực IT Việt Nam luôn cạnh tranh gay gắt, nhất là ở phân khúc nhân sự cấp cao (senior). Tuy nhiên, thực tế đáng buồn là lượng ứng viên chưa đáp ứng được yêu cầu công việc rất nhiều, một bộ phận thì đưa ra kỳ vọng mức lương quá cao so với năng lực" - bà Trang nhận xét.

Chênh lệch giữa trình độ và yêu cầu

Theo báo cáo xu hướng tuyển dụng năm 2025 của TopCV Việt Nam, giai đoạn 2025 - 2030, bên cạnh các vị trí truyền thống, nhu cầu tuyển dụng đối với những công việc mới như khoa học dữ liệu, nghiên cứu trí tuệ nhân tạo (AI), kỹ sư học máy hay chuyên viên nghiên cứu dữ liệu sẽ tăng cao.

Ông Vũ Nhật Anh, đồng sáng lập TopCV Việt Nam, nhìn nhận thực tế tại Việt Nam, ngành IT đang đối mặt nhiều thách thức trong tuyển dụng, nhất là nguồn cung nhân lực chất lượng cao. Dù số lượng ứng viên dồi dào, hơn 55% DN vẫn gặp khó khăn khi tìm kiếm nhân sự có kỹ năng đáp ứng được yêu cầu công việc. Cạnh tranh nhân sự giữa các công ty cũng ngày càng gay gắt khiến gần một nửa DN phải đưa ra chế độ đãi ngộ hấp dẫn để thu hút và giữ chân người giỏi.

Ngoài ra, quy trình tuyển dụng trong ngành IT thường phức tạp, gồm nhiều vòng phỏng vấn, bài kiểm tra mã nguồn và thử thách thuật toán. Việc đánh giá năng lực kỹ thuật thông qua bài kiểm tra thực hành và phỏng vấn chuyên sâu cũng kéo dài thời gian tuyển dụng khiến ứng viên dễ nản.

Thách thức lớn nhất khi tuyển dụng nhân sự IT chính là sự chênh lệch giữa trình độ của ứng viên và yêu cầu của DN. Hầu hết ứng viên thiếu hụt kỹ năng chuyên môn sâu, nhất là trong lĩnh vực lập trình, an ninh mạng và dữ liệu lớn.

"Trong khi đó, chương trình đào tạo tại các trường đại học chưa theo kịp nhu cầu thực tế. Đây lại là cơ hội lớn cho những ai đã trang bị đầy đủ kỹ năng và sẵn sàng đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động" - ông Nhật Anh đánh giá.

Ông Lê Quang Đạm, Giám đốc Marvell Technology Việt Nam, thừa nhận một thách thức khác đang phổ biến trên thế giới, đó là "hấp lực" của những ngành công nghệ thời thượng như crypto (tiền ảo), blockchain (chuỗi khối), hay người có ảnh hưởng (KOL, KOC) trên mạng xã hội. Nổi tiếng, kiếm tiền nhanh chóng, thời gian linh hoạt... là một số lý do khiến nhiều sinh viên giỏi công nghệ chọn các lĩnh vực này thay vì theo đuổi sự nghiệp trong lĩnh vực khoa học, kỹ thuật.

Theo ông Đạm, nhân sự IT chưa sẵn sàng cho môi trường làm việc quốc tế. Tiếng Anh kém của ứng viên là rào cản lớn, khi nhiều công ty IT tại Việt Nam thường xuyên làm việc với khách hàng nước ngoài.

Thực trạng nhân sự công nghệ tại Việt Nam không chỉ là bài toán của DN mà còn là trách nhiệm của cả hệ thống đào tạo và chính bản thân người lao động. Ai nắm bắt cơ hội, học hỏi liên tục sẽ là người chiến thắng trong "cuộc chơi" nhân lực IT.